O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Marsel Prust(1873–1922)
. XX asr fransuz adabiyotining asosiy namoyondalari haqida so‘z ketsa, M.Prust nomi birinchilardan bo‘lib tilga olinadi. U jahon adabiyotiga modernistik psixologik roman jan - rining asoschisi sifatida kirgan va XX asr dunyo adabiy jarayoniga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan ijodkordir. 28 D.Quronov, Z.Mamajonov, M.Sheralieva. Adabiyotshunoslik lug‘ati. – T.: “Akademnashr”. 2010. - B.87. 226 M.Prustning bosh asari – “Boy berilgan vaqtni qidirib” 1913–1927-yillarda chop etilgan. Roman 7 ta kitobdan (fransuz - cha nashrda 15 jild) iborat bo‘lib, so‘nggi kitob – “Qaytarib olin - gan vaqt” yozuvchi vafotidan keyin chop etilgan. Ushbu asargacha M.Prustning novellalardan tashkil topgan “Ovunchlar va kunlar” to‘plami nashr etilgan edi. Davosiz dardga chalinib, hayoti asta- sekin tugab borayotganini sezgan ijodkor, tashqi olamdan uzilgan holda kun kechira boshlaydi. Kunduzi dam olib, tunda u o‘zining romanlari bilan mashg‘ul bo‘lar edi. “Boy berilgan vaqtni qidirib” 1906-yilning kuzidan e’tiboran Parijda yozila boshlandi va 1912-yil - ga kelib asarning dastlabki qoralama nusxasi tayyor bo‘ldi. Shundan so‘ng 1922-yilgacha – yozuvchi vafotigacha matn ustida ishlash, qayta ko‘chirish ishlari bir zum ham to‘xtatilmadi. 1918-yilda romanning ikkinchi kitobi “Qizlarning balog‘at davri” nashr etilgandan so‘ng, M.Prust yozuvchi sifatida shuhrat qozondi. Ko‘plab modernchilarning tom ma’nodagi “otasi”ga aylandi. “Boy berilgan vaqt”da tashqi dunyo aniq reallikdan xoli tarzda tasvirlangan. Asarda tilga olingan mulkdor va zodagonlar hayoti real ko‘rinishlarda emas, balki bosh qahramon Marsel Svan tafakkuri va xotirasidagi ko‘rinishlar, tasavvurlar tarzida ifodalanadi. Doimiy ha- rakatdagi tashqi olam ba’zi jihatlari bilan avtobiografik ko‘rinishga ega bo‘lgan bosh qahramonning “ong oqimi”da namoyon bo‘ladi. Voqealarning bunday tasvirlanishi asar kompozitsiyasi va uslubiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Romanda tilga olingan voqealar vaqti aniq tartibda emasligi, bosh qahramonning o‘tmishga murojaat etishi, goh ilgarilab ketishi asarning qabul qilinishini birmuncha murakkablashtiradi. Assotsiatsiyalar oqimi voqealarni uzviy birin- ketinlikda qayd etishga halaqit qiladi. Muallif ataylab shunday tasvir uslubini tanlaydi, chunki u fikrlar tizimiga bo‘ysunadi, inson fikri esa tabiiy ravishda doimo o‘z yo‘nalishini o‘zgartirib turadi. M.Prust asarida aniq sana haqida to‘xtalmasa ham, undagi voqea - lar yarim asrdan ziyodroq muddatni, ya’ni 1840-yildan to 1915-yil - gacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga olganligini taxmin qilishimiz mum- 227 kin. Romanda tilga olingan ishtirokchilar 200dan ortiq bo‘lib, asarn - ing ingliz tilidagi nusxasi 4000 sahifadan iborat yoki bir yarim mil - lionga yaqin so‘zdan tashkil topgan. Adib asarida “kashf etilgan” jamiyat, taxminan XX asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Romanda syujet deyarli yo‘q, chunki muallif hayot mazmunini voqealarda, deb bilmaydi. Yozuvchi inson hayotidagi muhim vo- qealarga, masalan, Svanning uylanishi, o‘limi yoki Jilbertaning tur- mushga chiqishi va boshqalarga yo‘l-yo‘lakay to‘xtaladi. Kitobxon uchun o‘ta muhim bo‘lib hisoblangan hodisa-qarashlar, imo-ishora- lar birinchi planga olib chiqilgan. Asarda o‘tmishni xotirlash ongli tarzda ro‘y bermaydi. Bo‘lib o‘tgan voqea va holatlarni qahramonga his-tuyg‘ular eslatadi. Ong esa ikkinchi darajali vazifani o‘taydi. Xususan, pechenye ta’mi qahramon(Svan)ga bolalik yillarini yodga soladi. “Uzoq o‘tmishdan hech narsa qolmagan taqdirda ham, juda nozik, lekin yashovchan, uzoq saqlanuvchi, ma’lum hid va ta’mlar ko‘p vaqtgacha o‘zi haqida eslatib turadi” – deydi Prust. Demak, Prust uchun his qilish va kechinmalar real voqealardan ko‘ra muhimdir. Bu holat A.Bergson ta’limotiga xos bo‘lib, unga ko‘ra insonlar va narsalarning haqiqiy mazmuni ular haqidagi ta- assurot orqali paydo bo‘ladi. Ushbu tamoyil impressionizm asosini tashkil etadi. “Boy berilgan vaqtni qidirib” romani ushbu g‘oyaning badiiy ifodasi sanaladi. Marsel Prustning badiiy uslubi ham o‘ziga xos bo‘lib, yozuvchi ma’lum bir vaziyat, holatni tadqiq etishni o‘zining bosh vazifasi deb biladi. U go‘yoki ruhiy holatlarni sekinlashtirib tasvirga tush- urganday taassurot uyg‘otadi (masalan, Odettaning tashqi portreti, muhabbat tuyg‘usi tahlili va boshqalar). Yozuvchining xulosasiga ko‘ra, narsa, hodisa va hislarni batafsil tahlil qilinganda, ular bizning tasavvurlarimizdan ko‘ra boshqacha, ba’zan butunlay qarama-qarshi bo‘lib chiqadi. Xullas, real borliq Prustning fikricha, boy berilgan muhlatdir. Haqiqiy hayot tushda, shirin orzu-istaklarda va xayolot olamidagina mujassamlashgan. 228 Fransuz va boshqa G‘arb adiblari Marsel Irust ijodiga yuksak baho berganlar. Andre Morua “Boy berilgan vaqtni qidirib”ni faqat san’at yordamida qaytarish mumkin bo‘lgan vaqt haqidagi doston” – deb atagan. Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|