O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Lotin Amerikasi adabiyoti
XX asrning ikkinchi yarmi jahon adabiyotiga yevrotsentrik madaniyat tamoyillari va me’yorlaridan voz kechish xos bo‘ldi. Bu davrda o‘quvchilar e’tibori aksariyat hollarda “eski” – Ovrupa adabiyotiga emas, balki “yangi” adabiyotlarga qaratildi. XX asr adabiyotini gvatemalalik M.A.Asturias, A.Karpanter, argentin - alik X.L.Borxes, X.Kortasar, braziliyalik J.Amadu, meksikalik K.Fuentes, kolumbiyalik G.G.Markes, chililik P.Neruda nomlarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. XX asr Lotin Amerikasi adabiyoti ham o‘ziga xos tarzda rivoj - landi. 2 0–40 yillar adabiyotida realizm an’analari keng ommalash - di. Kolumbiyalik X.E.Riveraning “Girdob” (1925), ekvadorlik X.Ikasaning “Uasipungo” (1934), venesuelalik R.Galegosaning “Donya Barbara” (1929) romanlari mashhur bo‘lib ketdi. 20-yillari iste’dodli chililik shoira Gabriela Mistral nomi adabiyot olamiga kirib keldi. O‘z she’rlarida dehqon va hunarmandlar, to‘quvchi va o‘rmonchilarni kuylagan shoira 1945-yili adabiyot sohasidagi Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi. Lotin Amerikasi adabiyoti doimo rivojlanish, izlanish yo‘lidan bordi. U ma’lum bir davrda Ovrupa adabiyoti an’analari ta’siridan ham bebahra qolmadi. Lekin Lotin Amerikasi adabiyoti namoyon - dalari asarlarida milliy ruh, folklor manbalari, har bir ijodkorning 317 individual uslubiga xos ravishda qayta ishlangan, sayqallangan er- tak, afsona unsurlari keng o‘rin egallay boshladi. Bu yerda Lotin Amerikasi adabiyotiga katta ta’sir o‘tkazgan ikki muhim manba – qachonlardir Afrikadan qul qilib olib kelingan qora tanlilarning adabiy merosi(kubalik N.Gilen, braziliyalik Jorji Amadu, puerto- rikalik Manuel del Kabaral ijodida yorqin namoyon bo‘lgan) hamda hindularning qadim milliy an’analari (X.E.Riveraning “Girdob” ro - manida, O.Kirogi, A.Varela asarlarida) haqida bilish lozim bo‘ladi. Argentina, Chili, Braziliya singari mamlakatlarda yirik shaha - rlarning paydo bo‘lishi, sanoatning rivojlanishi natijasida ushbu mamlakatlar adabiyotida urbanistik elementlar muhim rol o‘ynay boshladi. Lotin Amerikasidagi sinfiy, milliy-ozodlik kurashi ushbu qit’a adabiyotini 2 0–40 yillardan boshlab ijtimoiy xarakter kasb etishini belgilab berdi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda janubiy amerikaliklarda bashariyat taqdiri, dunyo madaniyati uchun mas’ullik hissi yanada yuqori darajaga ko‘tarildi. Ushbu vaziyat san’at va madaniyatda ham o‘z aksini topdi. 50–90-yillar Lotin Amerikasi nasri Asturias, Kartenter, Rulfo, Fuentes, Argades, Varges Losa, Garsiya Markes, Kortasar, Paolo Koelo nomlari bilan uzviy bog‘liqdir. Ko‘p yillar davomida hukm surgan naturalistik nasrga xos unsurlar – mahalliy muammolardan chetga chiqmaslik, etnografizm, faktografiya, bay - onchilik va publitsistikaga moyillikdan voz k echish birdaniga ro‘y bermadi, albatta. Asta-sekin Lotin Amerikasi adiblarining ijodiy yu - tuqlari haqida Ovrupa, AQSh adabiyotshunoslari o‘z fikrlarini bildi - ra boshladilar. 1967-yili adabiyot sohasidagi ulkan yutuqlari uchun Migel Anxel Asturias(1899–1974) Gvatemala adabiyotini dunyo miqyosiga olib chiqdi. Uning Lotin Amerikasi nasrida yangi davrni boshlab bergan “Janob Prezident” romani ko‘p yillar ilgari yozila boshlangan bo‘lsa-da, faqat 1946-yili nashr etildi. Hech qanday ism - siz janob Prezident nafaqat Gvatemalaning sobiq diktatori, balki Lo - tin Amerikasi diktatorlarining ramziy obrazi sanaladi. Yana bir taniqli adib Alexo Karpanter (1904–1980) romanlari - dagi voqealar turli tarixiy davrlarda nafaqat Lotin Amerikasi, balki 318 Ovrupada ham bo‘lib o‘tadi. Kubalik adibning “Yo‘qotilgan izlar”, “Ma’rifatparvarlik asri”, “Barokko konserti” singari asarlarida faqat Karpanterga xos o‘zgacha uslub yorqin namoyon bo‘ladi (epitet, an - iqlovchi, mufassal tasvirlarga boy bo‘lgan murakkab gap qurilma - laridan keng foydalanish). Asturias va Karpanter XX asr ikkinchi yarmi Lotin Amerikasi adabiyotidagi o‘ziga xos oqim – “maftunkor realizm”ning darg‘alaridan hisoblanadi. “Maftunkor realizm” uc- hun boy mifologik meros, o‘ziga xos tabiiyligini saqlab qolgan ta- biat manzaralari tasvir ob’ekti bo‘lib xizmat qiladi. Shu o‘rinda har ikki adib ham hayotining ma’lum bir qismini Ovrupada o‘tkazgani, u yerdagi turli adabiy yo‘nalishlar, xususan syurrealizm ta’siridan bebahra qolmaganini ham ta’kidlash lozim bo‘ladi. Braziliyalik adib Paolo Koelo (1944-yilda tug‘ilgan)ning 1990-yilda nashr etilgan “Alkimyogar” romani hozirgacha dunyon - ing 120 ga yaqin mamlakatida chop etildi. Romanda insonning umri mobaynida amalga oshiradigan ishlari nimalardan iborat, o‘z taqdiri yo‘lidan borib, ko‘nglidagi orzu-umidlarni amalga oshirish uchun nima zarur degan falsafiy, mohiyatan esa, oddiy insoniy masalalar haqida fikr yuritiladi. Bosh qahramoni 16–17 yoshlardagi cho‘pon yigit bo‘lgan ushbu asarda realizm, sarguzasht, mistika, detektiv va didaktika an’analari uyg‘unlashib ketgan. Lotin Amerikasi adabiyotida oltmishinchi yillarda sodir bo‘lgan kuchli “portlash”(uning tub mohiyati tanqidchilar tomonidan turli - cha baholanmoqda) ning aks-sadosi dunyodagi deyarli barcha adabi - yotlarda o‘z aksini topdi. Umuman, XX asr oxiri XXI asr boshlariga kelib Lotin Amerikasi adabiyoti betakrorligi va o‘ziga xosligi bilan jahon adabiy jarayo- nining muhim bir bo‘lagiga aylandi. Argentinalik buyuk yozuvchi Yüklə 1,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|