hikoya-shvank-
100
lar
yuzaga keladi. Ayniqsa, Shtrikkerning “Pop Amis” haqidagi
hikoyalar turkumida fablioning ta’siri yaqqol ko‘rinadi.
“Tulki haqida roman” shahar adabiyotining xarakterli asarlaridan
biri hisoblanadi. U Ovrupa xalqlari o‘rtasida keng tarqalgan tulkin
-
ing qilmishlari to‘g‘risidagi ertaklar asosida yuzaga kelgan.
Salkam bir asr (XII asrning oxirlari-XIII asrning boshlari) mo
-
baynidagi voqealarni qamrab olgan bu roman-epopeyaning yaratil
-
ishida ko‘p avtorlar qatnashgan. Turli hikoyalardagi qahramonlar
xarakterining umumiyligi bu hikoyalarning birlashib yagona roman
sifatida shakllanishiga imkon bergan.
Shaharlarning rivojlanishi shahar tabaqalarining feodal hukm-
ronlariga qarshi kurashini ham keskinlashtiradi. Shahar tabaqalari
adabiyotdan o‘z dushmanlariga qarshi kurash qiroli sifatida foydala-
nadilar. Masalan, “Tulki haqida roman” da epchil, dono va tadbirkor
tulki Renarning qo‘pol va qonho‘r bo‘ri Izengrim bilan olib borgan
kurashlari tasvirida roman avtorlari shaharliklarning manfaatini
ifodalab, hukmron feodal din ahllariga qarshi yovsiz o‘t ochadilar.
Feodal olamining vakillari – vahshiy tabiatli qo‘pol kuchlar epchil
tulkiga masxara bo‘ladilar. Qirol arslon Nobol, saroy voizi eshak Bo
-
duen, qirollik armiyasining jarchisi xo‘roz Shanteklar, beso‘naqay
ayiq Bryon (yirik feodal), yovuz, qo‘pol va ochko‘z bo‘ri Izengrim
(o‘rta darajadagi ritsar) obrazlarida feodal hukmronlarining xulq-
atvorlari fosh qilinadi. Tovuq, quyon, chittak va boshqalar oddiy
kishilar obrazi sifatida beriladi.
Fransuzcha “Tulki haqida roman” feodal tartiblariga qarshi o‘tkir
satira edi. U Ovrupa ning ko‘p tillariga tarjima qilinadi.
Fransua Viyon (1431–1463-y. keyin) ijodi
Fransua Viyon ijodi o‘rta asrlar fransuz she’riyatini yuksak
cho‘qqilarga ko‘targan va istiqboldagi muvaffaqiyatlarining darak-
chisi bo‘lgan deyish mumkin. Viyonning hayoti va ijodi o‘rta asr
dunyoqarashi inqirozining tipik namunasi hisoblanadi. Kambag‘al
101
oilaning farzandi bo‘lgan Fransua de Monkorbe uni tarbiyalagan
uzoq qarindoshi, Parij kapellani
19
Gilom Viyonning familiyasini qa
-
bul qiladi. 1453-yili o‘qishni tugatib magistr darajasini oladi. 1455-
yili ruhoniylardan biri bilan janjallashib qolib, uni xanjar bilan urib
o‘ldiradi. Xibsga olingan Fransua o‘zini himoya qilganligini isbot
-
lay olgani uchun ozodlikka chiqariladi. Bir yildan keyin bir necha
sheriklari bilan katta o‘g‘irlik sodir etgach, Parijdan qochadi. Parij
-
dan ketar ekan, u hazilomuz “Kichik vasiyat” poemasini yozadi va
hamtovoqlariga o‘zining mayda-chuyda buyumlari va sud jarayo-
nini vasiyat qilib qoldiradi.
Shu paytdan boshlab Viyonning 6 yil davom etgan darbadarlik
hayoti boshlanadi. U 1457-yilda shahzoda Karl Orleanskiy tomoni
-
dan uyushtirilgan shoirlar ko‘rigida ishtirok etadi. Shundan keyin
shoir kokilyarlar
20
guruhiga qo‘shiladi, o‘g‘rilar jargonini o‘rganadi,
hatto bu tilda balladalar ham yozadi. 1461-yili noma’lum sabablarga
ko‘ra Myon-syur-Laur shahri qamoqxonasiga tushadi.
1462-yili Viyon Parijga qaytadi va o‘zining “Katta vasiyat” dos
-
tonini yozadi, shu yilning noyabr oyida yana qamoqxonaga tushadi,
dekabr oyida Papa mahkamasining kotibiga suiqasdda ayblanib o‘lim
jazosiga maxkum etiladi. Aynan shu kunlarda u mashhur “Osilganlar
haqida ballada”sini yozadi. 1463-yilning 5-yanvarida o‘lim jazosi
bekor qilinib 10 yilga Parijdan badarg‘a qilinadi. Viyonning shun
-
dan keyingi hayoti haqida ma’lumotlar saqlanib qolmagan.
Viyonning eng asosiy adabiy merosi darbadarlikda yozilgan bir
nechta she’rlarini ham o‘z ichiga olgan “Katta vasiyat” dostoni hi-
soblanadi. Asarda shoir turli buyumlar bilan birgalikda bir necha
insonlarga o‘z she’rlarini ham vasiyat qiladi. Shu tarzda asar Viyon
-
ning haqiqiy “poetik vasiyati”ga aylanadi.
Shoirning ijodi Masho maktabi an’analari bilan bog‘liq bo‘lsa
ham, undagi obrazlar tizimi, mavzu ko‘lami, xis-tuyg‘ularning xara-
kteri, ya’ni uslubi va dunyoqarashi tubdan farq qiladi. Hayotning
19
Katoliklarda xonaki cherkov ruhoniysi
20
Tilanchilik, bosqinchilik bilan shug‘ullangan yersiz qolgan dehqonlar,
qochoq askarlar
102
o‘tkinchiligi, foniylik, har qanday go‘zallikning nobud bo‘lishi
g‘oyasi shoir she’riyatining asosini tashkil qilgan.
Bir qarashda Viyon poeziyasi o‘rta asrlar uchun an’anaviy bo‘lib
tuyulishi mumkin, u balladalar, rondo(she’rning ayrim misralari
ma’lum tartibda takrorlanadigan turi), qo‘shiqlar yozdi, mavzu,
ohang, badiiy usullarini meros qilib oldi. Biroq ularga ko‘r-ko‘rona
ergashmadi, balki ularni kengaytirib, mavzu ko‘lamini chuqurlashtir-
di, falsafiy ruh bag‘ishladi . Shuning sababidan Viyon she’riyati,
o‘tmishdoshlari bilan qiyoslaganda, haqiqiy poetik inqilob bo‘ldi.
1456-yili shoirning yumor, kinoya, hazil-mutoyibaga yo‘g‘rilgan
“Le”(yoki “Kichik vasiyatnoma”) dostoni yaratildi.
Viyonning asosiy asari – “Vasiyatnoma”, keyinchalik shoirn
-
ing hayotlik paytidayoq uni “Katta vasiyatnoma”(1461-y.) deb atay
boshlaganlar: doston 186 she’riy band, 16 ta ballada, 3 rondodan
iborat.
Viyon ijodining ta’siri XVI asrdan boshlab fransuz adabiyotida
yaqqol namoyon bo‘ladi. Rable, Lafonten, Molyer, T.Gote va Gyu
-
golar uning ijodi ta’sirida bo‘lgan bo‘lsalar, Bualo hamda Volter un
-
ing ijodiga yuqori baho berganlar.
Dostları ilə paylaş: |