O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

XIX asr Daniya romantizmi
 
Daniya romantizmi milliy adabiyot an’analari negizida paydo 
bo‘ldi. Shu bilan birgalikda Daniya romantizmi rivojlanishiga nemis 
va ingliz romantiklari katta ta’sir ko‘rsatdilar.
Daniya romantizmining boshlanishi shoir va dramaturg Adam 
Eleklegerning 1802-yili chop etilgan «Oltin shohlar» she’riy 
to‘plami bilan bog‘liq.

---

174
Daniya romantizmida afsona va ertaklar alohida o‘rinda turadi. 
1810–1820-yillar Daniya adabiyotida ertaklar davri deb ataladi. 
1818-yilda Yu.Til «Daniya xalq rivoyatlari», S.Grundvich «Qadim
-
gi Daniya rivoyatlari» (1854–1861), Vinter «Daniya xalq ertaklari» 
to‘plamlarini chop ettirdilar.
1816-yili Elekleger «Turli xalqlar ertaklari» to‘plamini nashr et
-
dilar. Bu davrda adabiyotga buyuk daniya ertakchisi X.K.Andersen 
kirib keldi. 
Xans Kristan Andersen (1805–1875). 
Buyuk ertakchi Odens 
shahrida, etikdo‘z oilasida dunyoga keldi. 1819-yili Kopengagenga 
keladi. 1822-yili Andersen qadimgi skandinav syujeti asosida yozil
-
gan, «Elflar qo‘shig‘i» asarlarini teatrga olib keldi. Katta qiyinchilik, 
muhtojlikda avval gimnaziyani, keyin esa universitetni tamomladi.
Andersen Kopengagenga kelishidan oldinroq she’rlar yoza bosh
-
lagan. Dramatik asarlardan 1 aktli «To‘ng‘ich» satirik pyesasi shuh
-
rat qozondi. Andersen 6 ta romanning muallifi hisoblanadi. Uning 
«Improvizator», «Faqat skripkachi» romanlari mashhur bo‘ldi. An
-
dersen romanlari Daniya romantizmi uchun katta ahamiyat kasb eta-
di. Uning romanlarini V.Skott va V.Gyugo asarlariga qiyoslashadi. 
Lekin yozuvchiga umumjahon miqyosida shuhrat keltirgan asar
-
lari – uning ertaklari bo‘ldi. U 1835-yildan ertaklar yoza boshlagan. 
Adabiy ertaklardan ko‘ra xalq ertaklariga yaqin turuvchi bu asar
-
lar xalq orasida mashhur bo‘ldi. 1835–1841-yillarda Andersenning 
«Bolalarga atalgan ertaklar» to‘plami nashr etildi. Bu to‘plamdan 
«Chaqmoqtosh», «Kichkina Klyaus va katta Klyaus», «Yo‘ldosh», 
«Yovvoyi oqqushlar», «Cho‘chqaboqar» kabi ertaklar o‘rin oldi. Bu 
ertaklar xalq ertaklari asosida yozilgan. Ushbu to‘plamda boshqa 
xalqlar asarlari asosida yozilgan badiiy ijod namunalari (asarlar) 
ham keltirilgan. «Qirmizi bo‘ta Elfi» (Italiya qo‘shig‘i asosida), 
«Uchar sandiq» («1001 kecha» asosida) kabi ertaklar ham kiritil
-
gan. Shunigdek bu to‘plamga Andersenning o‘zi to‘qigan «Kichkina 
Idaning gullari», «Dyumchaxon», «Suv parisi», «Baxt kovushlari», 
«Jannat bog‘i», «Ole Lukoye» ertaklari ham kiritilgan. 

---

175
Andersenning ertaklari o‘quvchilar va adabiyot tanqidchilarining 
e’tiborini o‘ziga tortadi. Bolalarga atalgan bu ertaklar o‘ziga xos edi. 
Andersen bolalarga o‘z tengiga murojaat qilganday munosabatda 
bo‘lib, pand-nasihat qilmas edi. Bu ertaklarda yaxshilik faol kura
-
shadi, inson tabiatidagi haqiqat, chin sifatlar namoyon bo‘ladi.
Andesenning eng go‘zal, yorqin ertaklaridan biri «Suv parisi» 
ertagidir. Suv parisining insonga javobsiz sevgisi haqida yozuvchi 
ilgari ham yozgan edi. («Samse orolidan kelgan suv parisi») 
Bu ertakda Andersen insonning go‘zal ruhiy olamini nafaqat hay
-
ajonli syujet orqali, balki qahramonning ruhiy olamini chuqur ochib 
beruvchi psixologizm orqali tasvirlaydi.