O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Esxil ijodi (mil.av 525–456-yy). Bizga ma’lum bo‘lgan qadimgi 
yunon fojeanavisi Esxil chin ma’noda “tragediyaning otasi” deb tan 
olingan.
Shoirning hayotiga doir ma’lumotlar kam saqlanib qolgan. U 
taxminan 525-yili Elevsin shahrida yirik zamindor oilasida dunyoga 
keldi. Bu yillar yunonlarning fors istilochilariga qarshi mustaqillik 
uchun kurash olib borgan davri edi. Shoir o‘z hayotida yirik ijtimoiy 
va siyosiy voqealarning shohidi bo‘lgan(Marafon yaqinidagi forslar 
ustidan qozonilgan g‘alaba(m.o. 490-y,), m.o. 483-yili Salamin oroli 

---

62
yaqinida fors flotining tor-mor qilinishi, 479-yili forslarning Platey-
adagi mag‘lubiyati, Afina davlatida pul munosabatlarining mustah-
kamlanishi). 
Keyinchalik o‘z mamlakatidagi mavjud tartiblardan norozi 
bo‘lgan Esxil Afinani tark etib, Sitsiliyada qo‘nim topadi va m.o.456 
yilda Gela shahrida vafot etadi. 
Qahramonlik afsonalarini (asosan Homer asarlari syujetidan foy-
dalangan)asosiy manba qilib olgan Esxil 21 yoshida ilk bor drama-
tik shoirlar musobaqasida qatnashadi va 40 yoshida birinchi marta 
g‘alaba qozonadi. 
Qahramon hayoti uchta tragediyada aks ettiriladi va mifologik 
syujet asosida yozilgan satirlar dramasi bilan yakunlangan. Qadimgi 
adabiyotshunoslarning zikr etishlaricha, u 90 ga yaqin tragediya yoz-
gan bo‘lib, bizgacha faqat 7 tasigina yetib kelgan( “Iltijogo‘ylar”, 
“Eroniylar”,  “Zanjirband  Prometey”,  “Fivaning  yetti  dushmani”, 
“Oresteya”  trilogiyasini  tashkil  qiluvchi  “Agamemnon”,  “Xoefor-
lar”, “Evmenidalar”).
Aristotelning “Potika”sida yozilishicha Esxil birinchi bo‘lib, ak-
terlar sonini bittadan ikkitaga oshirgan, xor partiyasini kamaytirgan 
va dialog asarning asosiy elementiga aylantirilgan. 
Shoir ijodining ilk namunasi “Iltijogo‘ylar” tragadiyasi bo‘lib, 
bizgacha uning birinchi qismi yetib kelgan. Asar syujeti shoh Dan-
ayning 50 ta qizi haqidagi afsonadan olingan. Yunon adabiyotidagi 
zamonaviy mavzuda yaratilgan yagona asar, “Eroniylar” tragediyasi 
Eron-yunon urushiga bag‘ishlangan.
Esxilning saqlanib qolgan tragediyalari uning ijodini uchta 
davrga bo‘lish imkonini beradi: 1) Ilk pyesalarida (“Iltijogo‘ylar”, 
“Eroniylar” ) asosiy rolni xor ijro etadi. 2) “Zanjirband Prometey”, 
“Fivaning  yetti  dushmani”  asarlarida  markaziy  qahramon  obrazi 
gavdalanadi,  dialogga  katta  o‘rin  beriladi.  3)  “Oresteya”  asarida 
kompozitsiya birmuncha murakkabashtiriladi, ikkinchi darajali ob-
razlar asar dramatizmini kuchaytirishga xizmat qiladi. Uchinchi ak-
terdan foydalanila boshlanadi. 

---

63
“Zanjirband Prometey” qadimgi yunon afsonalari asosida yara-
tilgan. Ularda hikoya qilinishicha, Prometey suv va tuproqdan dast-
labki odamlarni bunyod etgan. Ma’buda Afina esa jonbaxsh nafasi 
bilan ularga hayot bag‘ishlagan. Lekin ma’budlar hukmdori(Olimp) 
odamlarni  butunlay  yo‘qotib  yuborishga  qasd  qiladi:  odamlardan 
olovni yashirib, ularni sovuqda, zulmatda tutadi. 
Titanlardan  bo‘lgan  Prometey,  Olimp  mehrobidan  muqaddas 
olovni o‘g‘irlab, odamlarga keltirib beradi. Shundan boshlab yerda 
yangi hayot quloch yozadi, endi odamlar o‘zlarini erkin va qudrat-
li his qila boshladilar. Bu “shakkoklikdan” g‘azablangan Zevs uni 
qoyaga zanjirband qilishni buyurib, ming yillar davomida azoblaydi. 
To Gerakl kelib ozod etmagancha zanjirband Prometeyga Zevsning 
qanotli iti – jeztumshuqli burgut misli ko‘rilmagan azoblarni beradi, 
har kuni uning jigarini cho‘qib, qonini ichadi...
Esxil o‘z asarlarida ma’budlarni yoki biror maqsad yo‘lida 
kurashuvchi, bukilmas irodali kishilarni tasvirlaydi. “Zanjirband 
Prometey”  hamon  inson  tafakkurining  mangu  durdonasi,  qadimiy 
yunon fojianavisining nodir asari sifatida yashab kelmoqda.