Oʼzbekiston respublikаsi аxborot texnologiyalаri vа kommunikаtsiyalаrini rivojlаntirish vаzirligi muhаmmаd аl-xorаzmiy nomidаgi toshkent аxborot texnologiyalаri universiteti kompyuterni tashkillashtirishga kirish fanidan

2019 yilda Investitsiya dasturiga kiritilgan loyihalar bo‘yicha Vazirlik tomonidan jami 9 ta loyiha 177,5 million dollarga teng hajmida amalga oshirilib, 102 foiz o‘sish ko‘rsatqichni ko‘rsatdi (rejada — 174,02 million dollarga teng loyihalar qiymati). Jumladan:
• To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiya asosida — 97,14 million dollarga teng loyihalar (rejada — 94,5 million dollarga teng, o‘sish dinamikasi — 103 foiz);
• Hukumat kafolati ostida xorijiy kreditlar — 53,38 million dollarga teng loyihalar (rejada — 43,56 million dollarga teng, o‘sish dinamikasi — 123 foiz);
• Korxonalarning o‘z mablag‘lari — 26,93 million dollarga teng loyihalar (rejada — 35,96 million dollarga teng, bajarish ko‘rsatqichi — 75 foizni tashkil etdi).

2019 yilda AKT sohasida yana bir qator muhim yơnalishlar bơyicha ishlar amalga oshirildi.
Internet tarmog‘ining milliy segmenti “UZ” domenida ro‘yxatdan ơtgan veb-saytlarni tashkil etish orqali iste'molchilarga qulay xizmatlar ko‘rsatish, yoshlarning onlayn tarzda bilim olishlari va aholiga elektron savdo tizimlari orqali xizmatlar ko‘rsatish yơlga qo‘yildi.
Onlayn-to‘lov tizimidagi ishlar ham yahshi ko‘rsatqichlar bilan yakunlandi, ya‘ni 2019 yilda onlayn-to‘lov tizimlari orqali 299,3 million tranzaktsiyalar amalga oshirildi va jami 6,5 trillion o to‘lov so‘mni tashkil etdi.

AKT sohasida 2019 yilda muhim ijtimoiy loyiha amalga oshirildi. Xitoy kompaniyasi bilan umumiy qiymati 11,8 million dollar miqdorida shartnoma imzolanib, Toshkent tibbiyot xodimlariga zamonaviy AKT va tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlangan 150 dona tez tibbiy yordam avtomobillari (reanimobil) yetkazib berildi va avtomatlashtirilgan tez tibbiy yordam xizmati boshqaruv tizimi joriy etildi.


1-rasm¹
Bundan ko’rinib turibdiki, ajratilgan mablag`larning ko’plab qismi tibbiyot sohasini rivojlantirishga qaratilgan.Tarixga nazar tashaydigan bo’lsak, O'tgan asrning 50-yillari oxirida tibbiy jarayonlar dasturlash uchun imkon berdi. Birinchi diagnostika algoritmlari paydo bo'ldi - nuqta printsipi qo'llanilgan dasturlar, ya'ni. har bir simptom (savol) miqdorini aniqlashda aniqlangan savolga javob berish. Nuqtali diagnostika tibbiyotda mashhur usul bo'lib, bir muncha vaqt davomida ushbu yo'nalishda diagnostika dasturlari ishlab chiqilgan. Bunday dasturlar tabiatan tavsiyalar edi, chunki ular bemorning sog'lig'i to'g'risida to'liq ma'lumot yo'qligi sababli (masalan, laboratoriya va instrumental tekshiruvlarning yo'qligi) to'g'ri tashxis qo'yishning yuqori ehtimolini bera olmadilar. Shaxsiy kompyuterda bunday dastur test mavzusida savollarni taqdim etadi, uning maqsadi mavzu mavjud bo'lgan yoki yo'q bo'lgan alomatlar haqida ma'lumot olishdir. Axborot yig'ish moduli dialog turiga ega - faqat "ha" yoki "yo'q" javob berilishi kerak. Ushbu ma'lumotlar Ma'lumotlar bazasini shakllantiradi va ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish uchun dasturiy modul tomonidan ishlov beriladi, shundan so'ng diagnostika xabari ko'rsatiladi. Skrining tizimlarida skorning zamonaviy ilg'or usullari qo'llaniladi, ular quyida muhokama qilinadi.
Keyinchalik rivojlangan sinov dasturlarida boshqa diagnostika usullari (nostandart), shu jumladan ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish modulida ehtimoliy-statistik usullar qo'llaniladi (masalan, Bayes formulasidan foydalanib, kasallik ehtimolini hisoblashdan iborat bo'lgan probabilistik usul). Bunday diagnostika dasturlari ehtimollik deb ataladi va ulardagi diagnostika ehtimoli nuqta dasturlariga qaraganda yuqori. Ular, shuningdek, maslahatdir, chunki oxirgi so'z shifokorga tegishli.
Vaqt o'tishi bilan bunday darajadagi diagnostika dasturlari paydo bo'lib, unda tashxis qo'yish algoritmi shifokorning fikriga yaqin, ya'ni. ularda mavjud tibbiy tajriba bilan bemorni tekshirish paytida aniqlangan alomatlar bilan taqqoslash, shuningdek, klinik materialni murakkab statistik ishlov berish ishlarini tezda amalga oshirishga imkon beradigan bunday dasturiy mantiqiy apparat mavjud. Bunday tizimlar mutaxassis deb ataladi. Agar potentsial diagnostika dasturlarida ma'lumotlar bazasi asosida ishlov berilgan bo'lsa, ekspertlarda allaqachon "Bazalar bazasi" deb nomlangan yangi sifatli ma'lumotlar bazalari mavjud edi. Ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish uchun bilimlar bazasi ancha murakkab matematik apparatlardan foydalanadi. Shunday qilib, XX asrning 70-yillari boshlarida kasalliklarni tashxislash va ularni davolash natijalarini bashorat qilish uchun avtomatlashtirilgan tizimlarning turli yo'nalishlari shakllandi, ular orasida skrining va ekspert tizimlari ajralib turdi.²

Tibbiy asbob uskunalarning kompyuter tizimlari bilan aloqadorligi

Hozirgi kunda tibbiyot sohasida ham ko`plab ishlar amalga oshirilmoqda.Kompyuter tizimlaridan foydalanishda diagnostika uskunalarini ko`rib chiqamiz.
Endoskopik uskunalar bemorlarga tashxis qo’yishda juda ko’p qo’llaniladi.Tashxis qo’yishda kompyuter tizimlari juda ahamiyatga ega.

Bu Mindray 3-chipli Full HD kamerasiga asoslangan so’nggi tizim.USB- qurilmada ish natijalarini saqlash qobiliyatini ta’minlaydigan yuqoridagi aniqlikdagi va ajoyib tasvir sifatini ta’minlaydi. Технические характеристики:

Габариты (В х Ш х Г, мм)	420 х 380 х 115
Вес	6 кг
Формат видеосигнала	PAL
Цифровой выход	DVI
Аналоговый выход	S-video, RGB, 2xBNC
Количество стоп-кадров	до 32
Требование к сети питания	110/220-240В, 50 Гц
Потребляемая мощность	220 Вт

Organizmning kompyuter diagnostikasi uchun qurilmalar ham juda kerak.

2-rasm Ultrasonik diagnostika tizimi CTS-8800
Asosiy Konfiguratsiya:
15 "yuqori piksellar bilan 500 Gb qattiq diskli LCD monitor, kasal ma'lumotlar bazasini parvarishlash dasturi Smarchive
USB-qurilmalar uchun 2 ta port, datac-in uchun 2 ta adapter
Ichki Li-ning batareyasi
Trapez THI tasviri
Avtomatik tasvirni optimallashtirish Zoom tasvirini avtomatik moslashtiring
Xbeam Multipath Kompleksini Kompozit Tekshirish
HPRF (Yuqori zarbalarni qaytarish chastotasi)
MFI (Makro Fidelity Imaging)
"Erkin qo'l" usuli bo'yicha uch o'lchovli rekonstruktsiya qilish
Rangli Doppler CFM
Avtomatik IMT (tahliliy dastur bilan intima-media kompleksining qalinligini avtomatik aniqlash)
Moduli
- SonoAir (WiFi moduli, iPhone / iPhadga ultratovush)
- 4D Pro
- EKG moduli
Radiologiya / Umumiy ilovalar
- Panoskop Panorama ko'rish
- Elastografik tasvirlash
- VS Flow (yuqori rezolyutsiyani va kapillyarlarning yuqori sezuvchanligini ta'minlaydi)
Dasturiy ta'minot akusherlik / ginekologiya
- 4D Pro dasturiy ta'minot (n-Slice, Any-Cut, Q-cut) dasturlash kema / kardiologiya
- CW (doimo to'lqinli Doppler)
- Anatomik M-rejimi 3 tilga qadar
Dasturiy ta'minot
- DICOM 3.0
Sensorlar
- Keng tarmoqli konveks sensori C3L60B (R60)
- keng polosali chastotali sensor L7L38B (38mm)
- Sektorli bosqichli Sensor P3F14K (20,5 mm)
- Keng polosali intrakavirus sensorli V6L11B (R11)
- 4DL40G (4.0-7.0MHz) ni real vaqtda ko'rish uchun maxsus konvensiya sensori
- Keng tarmoqli konveks sensorli C3L40B (R40)
- keng polosali linear sensor L7I50B (50mm)
- Keng tarmoqli linear sensor L10L25B (25mm)
- Keng tarmoqli linear sensor L10L38B (38mm)
- keng polosali mikrokanallar sensorli C3I20B (R20)
- keng polosali mikrokanallar sensorli C5I20B (R20)
- keng polosali mikrokanallar sensorli C6I15B (R17.5)
- Endorektal rektal sensori U5L50B (50mm)
- 4DL40G (2.0-5.0MHz) real vaqt rejimida skanerlash uchun maxsus konvensiya sensori
- C3I20G real vaqtda volanni skanerlash uchun maxsus mikronvex intrasavitary sensor
- Endoorektal ikki tomonlama sensor U5L50B
Aksessuarlar
- Konveksiya va lineer sensor uchun biopsiya qo'llanmasi
- Intrakavirus sensori uchun biopsiya ko'rsatmalari
- Ichki akkumulyator DC-B011 (buyurtma yetkazib berishdan oldin bo'lishi kerak)
- BXX-02 yuk tashish hodisasi
- CR-11 mobil trubkasi
- 15 "LCD displeyli CR-11LL mobil aravachasi
- Suv o'tkazmaydigan oyoq kaliti, ikki kalitli (USB) JT-3
- Mitsubishi CP31W-Z rangli video printer
- Mitsubishi P95DW-N video B / W printer
- Sony UP-X898MD video B / W printer
- UPP-110S qog'oz Sony UP-X898MD uchun
- Sony UP-X898MD uchun yuqori zichlikli UPP-110HG qog'oz³

3-rasm Apogee 5300
Asosiy Konfiguratsiya:
19 Oliy Ruxsat LCD Displeyni
4 buyruq sensorli ekran
Smarchive bemor ma'lumotlar bazasini ta'mirlash dasturi bilan 500 GB qattiq disk; DVD-RW va USB qurilmalari uchun 4 ta port mavjud
Sensorlar uchun 4 razryad; MFI, THI
Trapez rasm
Noaniqlikni kamaytirishning adaptiv holati
"Erkin qo'l" usuli bo'yicha uch o'lchovli rekonstruktsiya qilish
Avtomatik tasvirni optimallashtirish. Avtomatik moslash
Xbeam Multipath Kompleksini Kompozit Tekshirish
Avtomatik IMT tahlil dasturi bilan intima-media kompleksining qalinligini avtomatik hisoblash
VS Flow (yuqori piksellar sonini va kapillyarlarning yuqori sezuvchanligini ta'minlaydi)
Qorin bo'shlig'i, ginekologiya, ginekologiya, kardiologiya, angiologiya, kichik organ tadqiqotlari, urologiya, pediatriya, shoshilinch tibbiy vositalar uchun oldindan belgilangan parametrlar, izohlar, markerlar, o'lchov dasturlari
Qo'shimcha uskunalar
Moduli
- EKG moduli
- SonoAir (WiFi moduli, iPhone / iPhadga ultratovush)
Radiologiya / Umumiy ilovalar
- Shartnoma shartlari
- Elastografi
- Panoskop (Panoramik varaq)
Dasturiy ta'minot akusherlik / ginekologiya
- 4D standart dasturiy ta'minot
- 4D Pro dasturiy ta'minoti (n-Slice, Any-Cut, Q-cut)
Dastur kemalari / kardiologiya
- CW
- Rangli M rejimi
- Anatomik M-rejimi 3 tilga qadar
- TDI (to'qimalarga Doppler)
Dasturiy ta'minot
- DICOM 3.0
Sensorlar
- Keng tarmoqli konveks sensori C3LC (R60)
- keng polosali konveksiya sensori C3LC (R60192 elementlari)
- L8LC keng polosali linear sensor (50mm, 192 ta element)
- keng polosali linear sensor L8LC (50mm)
- L8LC keng polosali linear sensor (38mm)
- keng polosali chizgichli sensorli L10LC (25mm)
- keng polosali linear sensor L10LC (38mm)
- Keng polosali chizgich L5LC (50mm)
- Sektor bazasida pulsatsiyalanuvchi P3FC sensori (20,5 mm)
- Sektor bazasiga asoslangan P5FC sensori (10mm)
- keng polosali mikrokanallar sensorli C6LC (R17.5)
- keng polosali intrakavirusli sensor V6LC (R11)
- Rectal rektal ultratovush tekshiruvi U5LC (50mm)
- ECBP endorektal biplane sensor
- real vaqtda C5LF (2.0-5.0MHz) hajmini skanerlash uchun maxsus konvensiya sensori -
- Haqiqiy hajmdagi skanerlash uchun maxsus konvektsiya sensori C5LF (4.0-7.0MHz)
- V6LC (4.0-9.0MHz) real vaqtda hajmdagi skanerlash uchun mo'ljallangan maxsus mikrokanal sensorli sensor.
- Xokkey stik lineer sensor L10LC (25mm)
- Transsophageal TEE-A sensori *
- Qalam sensori
Aksessuarlar
- Konveksiya va lineer sensor uchun biopsiya qo'llanmasi
- Intrakavirus sensori uchun biopsiya ko'rsatmalari
- Suv o'tkazmaydigan oyoq kaliti, ikki kalitli (USB) JT-3
- Jel Soğutucu JRQ-B001
- Mitsubishi CP31W-Z rangli video printer
- Mitsubishi P95DW-N video B / W printer
- Sony UP-X898MD video B / W printer
- UPP-110S qog'oz Sony UP-X898MD uchun
- Sony UP-X898MD uchun yuqori zichlikli UPP-110HG qog'oz⁴

Hozirgi kunda tibbiyot sohasidagi o`zgarishlar vaqti yetdi.Shu sababli tibbiyot xodimlarining malakalarini rivojlantirish va axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish maqsadida 2017-yil 26 dekabr kuni TATUda TechReh ERASMUS+ loyihasi doirasida “Tibbiyotda kompyuter tizimlari” laboratoriyasi ochildi

4-rasm Loyiha qatnashchilari

26 dekabr kuni TATUda TechReh ERASMUS+ loyihasi doirasida “Tibbiyotda kompyuter tizimlari” laboratoriyasining ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Loyihaning maqsadi O‘zbekiston tibbiyotida yangi axborot texnologiyalarini qo‘llash usullari va vositalarini rivojlantirish, reabilitatsiya innovatsion usullari ehtiyojlariga muvofiq, universitetlar va tibbiy markazlarning salohiyatini oshirishdan iboratdir.

5-rasm Ochilish marosimlari

Laboratoriyada tibbiyot sohasida yangi axborot texnologiyalari va telekommunikatsiya vositalarini joriy etish, tibbiy ma’lumotlar bazasi, tibbiyot sohasida robototexnika, injiniring, teletibbiyot, tibbiyot reabilitatsiyasi va boshqa sohalari yuqori malakali kadrlarni tayyorlash, O‘zbekistonda tibbiy reabilitatsiyasi samaradorligini oshirishda EI mamlakatlari tajribasini o‘rganish, respublikaning tegishli OTMlar va tibbiyot markazlarida noyob maxsus asbob-uskunalar va usullar, zamonaviy texnologiyalarni tatbiq qilish orqali oshirish choralarini ko‘rishdan iborat.
Ochilish marosimida O‘zbekistonda ERASMUS+ dasturi koordinatori A.K. Abduraxmanova, universitet rahbariyati. Professor-o‘qituvchilari bilan birgalikda Toshkent pediatriya tibbiyot instituti hamda OAV vakillari ishtirok etdilar.⁵

Xulosa
Rivojlanib borayotgan davrda tibbiyot sohasi ham o`zgarishlarga muhtoj.Mamlakatimizning har bir sohasi islohotga muhtoj. Biz yuqorida ko`rib chiqqan tibbiyot vositalari Yevropa davlatlarida 1980-yillarda mavjud bo`lgan.Bemorlarning kasallik varaqalari avtomatlashtirilgan.Ko`rinib turibdiku, mamlakatimizda tibbiyot sohasining oqsoqlanishini ko`rsatadi. Faqatgina, biz mustaqil ish davomida diagnostika sohasidagi qurilmalarni ko`rib o`tdik.Bundan tashqari fiziterapevtik uskunalar, kardiologiya uskunalari, laboratoriya asbob-uskunalari, reanitmatsiya asbob uskunalar, tonometrlar, operatsion uskunalar va asboblar har birining alohida o`rni bor.Xulosa o`nida aytish mumkinki hayotimizda axborot texnologiyalarning o`rni beqiyos. Chunki har bir sohada axborot texnologilari katta ahamiyat kasb etib, ma`lumotlarni tezkor yetkazish va axborot almashishda katta ahamiyatga ega. Shunday ekan,axborot texnologiya va kompyuter tizimlarini o`rganish muhim ahamiyat kasb etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar

1. 
   http://mitc.uz/
   
2. 
   https://bumotors.ru/uz/informacionnye-medicinskie-sistemy-ih-vnedrenie-i-razvitie.html
   
3. 
   https://seller.uz/uz/product/ultrazvukovaya_diagnostichyeskaya_sistyema_vysokogo_klassa_apogee_5300_avikontex_7724
   
4. 
   https://seller.uz/uz/product/ultrazvukovaya_diagnostichyeskaya_sistyema_cts_8800_avikontex_7719
   
5. 
   http://uz.infocom.uz/2017/12/27/tatuda-techreh-erasmus-loyihasi-doirasida-tibbiyotda-kompyuter-tizimlari-laboratoriyasi-ochildi/
   

1^http://mitc.uz/

2^ https://bumotors.ru/uz/informacionnye-medicinskie-sistemy-ih-vnedrenie-i-razvitie.html

3^ https://seller.uz/uz/product/ultrazvukovaya_diagnostichyeskaya_sistyema_vysokogo_klassa_apogee_5300_avikontex_7724

4^https://seller.uz/uz/product/ultrazvukovaya_diagnostichyeskaya_sistyema_cts_8800_avikontex_7719

5^ http://uz.infocom.uz/2017/12/27/tatuda-techreh-erasmus-loyihasi-doirasida-tibbiyotda-kompyuter-tizimlari-laboratoriyasi-ochildi/