O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

Takrorlash uchun savollar
1.
Sho`rolar davrida davlat byudjetini to`ldirishning muhim manbasi
bo`lib yakuniy talab tovarlarining katta qismiga va keyin ishlov beriladigan ayrim
yarim tayyor mahsulotlarga solinadigan aylanmadan soliq hisoblanardi. Sotish
qiymati hamda sarflangan xomashyo va materiallar qiymati o`rtasidagi farqdan
to`lanadigan QQSning selektiv xususiyatga ega bo`lgan va asosan yakuniy
iste’molga mo`ljallangan aylanmadan soliqqa nisbatan afzalliklarini ko`rib chiqing.
2.
1989 yilgi AQSh federal byudjetining daromadlar qismini tahlil qilish
asosida qanday xulosalarni chiqarish mumkin?
3.
Byudjet daromadlari (YaIMga nisbatan %da)
Aholidan soliqlar (daromad solig`i)
Foydadan soliq (korporatsiyalardan)
Ijtimoiy to`lovlar (ijtimoiy sug`urta to`lovlari)
Boshqalar (aksizlar, sotishdan soliqg`lar, mol-mulk solig`i)
Jami daromadlar
8,4
2,0
7,1
1,7
19,2
4.
Fuqarolar ichki terrorizm tahdidi yuz tutib turganda hal etishlari majbur
bo`lgan muammoviy holatlarga institutsional izoh bering: xavfsizlik uchun xususiy
xarajatlarni oshirish yoki huquqni muhofaza qilish faoliyatiga yo`naltiriladigan
davlat mablag`laridan samarali foydalanish kafolatlarini yaratish
.
5.
Yanosh Kornaining quyidagi fikrini qanday tushunasiz: «Soliq tizimi
mumkin qadar betaraf bo`lishi kerak. Asoslangan istisnolardan tashqari, davlat
fuqarolarni soliqlar tizimi orqali rag`batlantirishi yoki jazolashi mumkin emas»?

---

123
9-BOB. UY XO`JALIGI VA UNING XILLARI
9.1. Uy xo`jaligi tashkilot sifatida
9.2. Uy xo`jaligi faoliyat ko`rsatishida mutaassiblikning roli
9.3. Uy xo`jaligining xillari
9.1. Uy xo`jaligi tashkilot sifatida
Uy xo`jaligi to`g`risida so`z yuritganda, ikki tushuncha-oila va uy xo`jaligi
tushunchalarni chegaralash lozim. Oila deganda, bir uyda yashashi oila-
qarindoshchilik aloqalarining umumiyligi bilan birlashgan guruh tushuniladi. Uy
xo`jaligi esa umumiy vazifalar, yashash joyi, byudjet va odatda oila-
qarindoshchilik aloqalari bilan birlashgan kishilar guruhini o`zida namoyon qiladi.
Boshqacha aytganda, oila faoliyati ko`plab o`lchamlarni o`z ichiga oladi: biologik,
demografik, ruhiy, ijtimoiy va b. Uy xo`jaligi faoliyati esa oilani faoliyat
sohasining birgina-iqtisodiy turiga yo`naltiradi. Uy xo`jaligining asosiy
funksiyasini inson kapitalini shakllantirish, undan foydalanish va saqlash deb
belgilash lozim. Bu o`z navbatida, insonning bilimlari, amaliy ko`nikmalari va
mehnatga tirishqoqligining yig`indisi sifatida tushuniladi. 14.1-rasmda inson
kapitalini shakllantirish bo`yicha uy xo`jaligi faoliyatining o`ziga xos xususiyatlari
izohlangan. Uy xo`jaligini yuritish uning a’zolarining oila biznesida ishtiroki
hamda oila kapitalini uni shakllantirish va rivojlantirishga yo`naltirish asosiy
masala hisoblanadi. R.Kouzning “Firmaning tabiati” maqolasida firma tashkiliy
tuzilma sifatida “qora quti” deb izohlangan. Bunday tavsif aslida uy xo`jaligiga
nisbatan ko`proq mos keladi.
Uy xo`jaligi uchun faqat “qora qutiga” “kirish”dagi (ish haqi, soliqlar
chiqarib tashlangan davlat tomondan ijtimoiy transportlar) va undan “chiqish”dagi
(inson kapitali,mehnat, jamg`arma, iste’mol) omillar ma’lum. J.Gelbreyt
ta’kidlaganidek [36], uy xo`jaligi odatda iste’mol qiluvchi va ishlovchi shaxs bilan
Инсон капиталини
асаш
Инсон капиталини
шакллантириш
Инсон
капиталидан
фойдаланиш
Оила
бюджетини
шакллантириш
ва ундан
Бола
тарбияс
и
Ижтимоий
функцияларни
бажариш
Оила
бизнесини
ташкил қилиш
Уй хўжалиги
аъзоларининг
бозор
хўжалигида якка
иштирок этиши
Уй хўжалигини
юритиш
Рекрацион
функцияларни
бажариш
Уй хўжаликлари бозор
хўжалигида иштирок
этишининг корпоратив
шакллари
Харажатларни қоплаш ва оила капиталини жамғариш

---

124
tenglashtiriladi hamda tashkilotni tavsiflovchi hokimiyat munosabatlari bilan
bog`liq bo`lmagan holda ko`rib chiqiladi. Aksincha, institutsional nazariya uy
xo`jaligini firmadan va davlatdan farq qiluvchi tashkilotning alohida shakli sifatida
tahlil qilishga e’tibor qaratadi. Hokimiyat munosabatlarining uy xo`jaligi doirasida
yuzaga keladigan o`ziga xoslik shundan iboratki, ular oddiy va shaxslashtirilgan
xususiyatga ega: