O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

Tashkilot
xillari
Hokimiyat
munosabatlarining
murakkablik darajasi
Hokimiyat
munosabatlarining
personifirlanish darajasi
Firma
Sodda yoki murakkab
Pozitsion
Davlat
Murakkab
Pozitsion
Uy xo`jaligi
Sodda
Personifikatsiyalangan
Uy xo`jaligining asosida yotuvchi hokimiyat munosabatlari haqidagi tezis
aniqliklar kiritilishini talab qiladi. Bir tomondan, uy xo`jaligining faoliyat
ko`rsatishi quyidagilarni nazarda tutadi:
- bolalar harakatlarini nazorat qilish huquqining ota-onalarga topshirilishi,
buning o`rniga bola uchun u haqida qayg`urish va uni manfaatlarining
ta’minlanishi kafolatlanda;
- oilaviy byudjetning shakllanishi va sarflanishi ustidan nazorat qilish,
huquqining uy xo`jaligining odatda “oila boshlig`i” deb nomlanuvchi bir a’zosiga
topshirilishi, u barcha oila a’zolarining manfaatlarini ko`zlab harakat qiladi va
ularga o`zlari alohida erisha olishi mumkin bo`lgandan ortiq darajadagi
farovonlikni ta’minlaydi.
Umuman uy xo`jaligining maqsadi – o`z a’zolariga kutilmagan holatlar
yuzaga kelishidan qat’i nazar kafolatlangan farovonlik darajasini ta’minlashdan
iborat. Uy xo`jaligining himoya funksiyasi o`zaro yordam va oila a’zolarini
moddiy jihatdan qo`llab-quvvatlashning rasmiy va norasmiy me’yorlariga
asoslanadi.
Ikkinchi tomondan, uy xo`jaligi shunday tarzda tashkil etilishi mumkinki,
ya’ni u o`z xususiyatiga ko`ra a’zolarining mulkiy va boshqa huquq va
majburiyatlari aniq belgilangan yollash to`g`risidagi shartnomaga yaqin keladi.
Bunday holda birgalikda xo`jalik yuritish to`g`risida qaror qilish farovonlikning
ma’lum darajasiga rozi bo`lishni emas, balki uni ko`paytirishga intilishni aks
ettiradi. Unda umr yo`ldoshini tanlash va bolalarning tug`ilishi to`g`risida qaror
qabul qilish sotuv haqida shartnoma tuzish yordamida iste’mol tanlovining alohida
holati bo`lib qoladi. Lekin, so`nggi holatda biz uy xo`jaligidan yiroqlashamiz,
chunki birgalikda mulkka egalik qilish rejimidan va birgalikdagi byudjetni
shakllantirishdan voz kechish ehtimoli paydo bo`lishi mumkin. Shuning uchun
bundan buyon uy xo`jaligini hokimiyat munosabatlarining, binobarin,
tashkilotning alohida varianti sifatida ko`rib chiqamiz.

---

125
Uy xo`jaligi – bu inson kapitalini ishlab chiqarishning umumiy vazifalari,
yashash, byudjet va oila-qarindoshchilik aloqalari bilan birlashgan kishilar
guruhidir. Uy xo`jaligining asosida hokimiyat munosabatlari yotadi – birgalikdagi
iqtisodiy faoliyat ustidan nazorat qilish huquqi uning bir a’zosiga – “oila
boshlig`i”ga o`tadi.