O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 0,49 Mb.
səhifə3/10
tarix03.06.2022
ölçüsü0,49 Mb.
#116558
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
HARORATNI O\'LCHASH ASBOBLARI.

t °S

TEO‘, ye, mV

t °S

TEO‘, ye, mV

PP(S)

XA(K)

XK(L)

PP(S)

XA(S)

XK(L)

-240




-6,344




650

5,751

27,022

53,484

-200




-5,892

-9,488

700

6,274

29,128

57,856

-160




-5,141

-8,207

750

6,805

31,214

62,200

-120




-4,138

-6,575

800

7,345

31,277

66,469

-80




-2,92

-4,431

850

7,892

35,314




-40




-1,527

-2,500

900

8,448

37,325




0

0,000

0,000

0,000

950

9,012

39,310




50

0,299

2,022

3,306

1000

9,585

41,269




100

0,645

4,095

6,860

1050

10,165

43,202




150

1,029

6,137

10,621

1100

10,754

45,108




200

1,440

8,137

14,557

1150

11,348

46,985




250

1,873

10,151

18,639

1200

11,947

48,828




300

2,323

12,207

22,839

1250

12,550

50,633




350

2,786

14,292

27,132

1300

13,155

52,398




400

3,260

16,395

31,488

1400

14,368







450

3,743

18,513

35,882

1500

15,576







500

4,234

20,640

40,292

1600

16,771







550

4,732

22,772

44,700

1700

17,942







600

5,237

24,902

49,098













XA termoparaning tavsifi qolganlariga qaraganda chiziqliroqdir. Bu uchala termoparalardan eng aniq ishlaydigani PP hisoblanadi. Real darajalash tavsifining nominaldan og‘ishi TEO‘ ning sinfi bilan belgilanadi. Aniqlik sinflari 1, 2, 3 raqamlari bilan belgilanadi (tartib bilan birga xatolik ham oshib boradi), chunki sinf ichida xatolik o‘lchanayotgan haroratga bog‘liq bo‘lishi mumkin (6.3 - jadval).
Termoparalarning o‘zgartirish (sezgirlik) koeffitsienti deb termoEYuK ni o‘zgarishini ushbu o‘zgarishni keltirib chiqargan ishchi uchning haroratini o‘zgarish qiymatiga nisbatiga aytiladi va S = ΔE/Δt (mV/grad) shaklida yoziladi.


6-rasm. O‘zgartgichlarning nominal statik tavsivlari (a), ishchi spayning sxemasi (b) va plastinaning haroratini o‘lchash usullari.


O‘lchanayotgan haroratning son qiymatini olish uchun termoo‘zgartirgichga termoparaning termoEYuK ni o‘zgarishini ko‘rsatuvchi, shkalasi gradusda darajalangan ikkilamchi asbob ulash zarur. Bunday bog‘lanish termoelektrik termometr deb ataladi. Keyingi tushuntirishlarda ushbu atama qo‘llaniladi. S =f(t) bog‘liqlik baholanayotganda S = ΔE/Δt ifodadagi Δt harorat intervali iloji boricha kichik qilib olinadi – nazariy jihatdan S = dE/dt hosilani ishlatish mumkin.



    1. Jadval

Haroratlar uchun ruxsat tilgan og‘ish chegaralari



TO‘ guruhi

Aniqlik sinfi

Haroratlarni o‘lchash diapazoni, °C

Ruxsat etilgan og‘ishlar chegarasi ± Δt, ° C

MVDT

3

2


1

-200...-66
-66...40
-40...135
135...400
-40...125
125...350

0,015|t|
1,0
1,0
0,0075 |t|
0,5
0,004 |t|

VR(L)

3
2

1000...2550
1000...2550

0,007 (t)
0,005 (t)

PRT (V)

3

2


600. ..800
800... 1800
600... 1800

4,0
0.005 |t| 0,0025 |t|

PPT (S,R)

2

1


0...600
600...1600
0...1100
1100...1600

1.5
0,0025(t)
1,0
1,0 + 0,003(t - 1100)

XAT (K)
NNT (N)

3

2


1

-250...-166,7
-166,7...40
-40...333,4
333,4...1350
-40...375
375...1350

0,015 |t|
2,5
2,5
0,0075 |t|
0.5
0,004 |t|

XKT (L)

3

2


-200...-100
-100...100
-40...300
300...800

0,015 |t|
2,5
2,5
0,7 + 0,005 |t|

XKT (E)

3

-200...-166,7

0,015 |t|







-166,7...-40

2,5




2

-40.. .333,4

2,5







333,4...900

0,0O75 |t|




1

-40. ..375

1,5







375...800

0,004 |t|

TKT (J)

2

-40.,.333,4

2,5







333,4...900

0,0075 |t|




1

-40...375

1,5







375...750

0,004 |t|

XATU
4,..20mA




0...1000

0,5; 1 % (keltirilgan)

Metran- 286 chiqish signali 4...20mA




0...1000

0,75 % analogli signal bo‘yicha, 0,5 % raqamli signal bo‘yicha
(keltirilgan)

Yuqorida keltirilgan teoremadan juda ko‘p farazlar kelib chiqadi. Agar payvandlash qatlamidagi barcha nuqtalarda faqat harorat bir xil bo‘ladigan bo‘lsa, termoparalarning ishchi nuqtasini ixtiyoriy materiallardan payvandlash yo‘li bilan hosil qilish mumkin (6.2, b - rasm).


Termoparalarning termoEYuK E(t, t0) termoo‘zgartirgichlarning erkin va ishchi harorati t0 ga bog‘liq. Shuning uchun ikkilamchi asboblarni harorat birliklarida darajalash uchun t0 ga ma'lum bir qiymat berish lozim. Masalan, avtomatik potensiometrlar uchun t0 ning hisobiy qiymati t0 = 20 °S, millivoltmetrlar uchun t0 = 0 °S. Nominal statik tavsif t0 = 0 °S dan beriladi. Shuning uchun boshlang‘ich qiymat sifatida t0 = 0 °S ni qabul qilamiz. Agar real qiymat 10 bo‘lib, noldan farq qilsa nima qilish kerak? t0 > 0 °S deb faraz qilaylik. TermoEYuK ni dan boshlab hisoblashning umumiy formulasi quyidagicha:
E(t,t0 )  E(t,0)  E(t0 ,0) (6.1)
.ya'ni t0 > 0 °S da termoparaning termoEYuK ni qiymati, ishchi uchning harorati t va erkin uchning harorati 0 °S bo‘lganda hosil bo‘ladigan termoEYuK ning qiymatiga teng miqdorda kamayadi.
Agar t0 ning ma'lum qiymatida (masalan, asbob bilan o‘lchanayotganda) termoparada hosil bo‘ladigan E(t, t0) termoEYuK ma'lum bo‘lsa, unda t ning qiymatini aniqlash uchun nominal statik tavsifdan foydalanish tartibi quyidagicha bo‘ladi (6.3, a-rasm):
E(t0, 0) qiymat topiladi (quyidagi shtrixlangan chiziq); E(t0, 0) ga o‘lchangan ye(t, t0) qiymat qo‘shiladi;
yig‘indining ordinatasi E(t, 0) ga mos keladi va u bo‘yicha t ni aniqlash mumkin (yuqori shtrixlangan chiziq).
Endi biror bir vaziyatni ko‘z oldimizga keltirib ko‘ramiz: quvurdagi harorat uzunligi 1 metr bo‘lgan termoo‘zgartirgich (ya'ni termopara elektrodlarining uzunligi 1 metr) bilan o‘lchanayapti, bu yerda termoo‘zgartirgich boshining (termopra elektrodlarining uchlarini) harorati 60 °S. Kompensator harorati 20 °S bo‘lgan ikkilamchi asbobning ichiga o‘rnatilgan. Ushbu holda ikkilamchi asbob U
= E(20) kuchlanish ishlab chiqaradi (chunki uning termosezgir elementi 20 °S haroratga ega), to‘g‘rilash uchun esa 60 °S kiritish kerak, U = E(60). Nima qilish kerak? Ushbu holda termoo‘zgartirgichni termoelektrodli uzaytirish simlari (TE- simlari) deb ataluvchi maxsus simli kompensatorga ulash lozim. TE-simlar o‘z xossasiga ko‘ra bir xil uzayish elektrodli bo‘lishi, ya'ni har bir elektrod o‘z simlari bilan uzaytirilishi kerak.
Uzaytirilgan elektrodlar, ya'ni TE-sim uchlarining harorati – erkin uchlarning t0 harorati bo‘lib, EYuK zanjiridagi ye(t, t0) bilan aniqlanadi.


    1. rasm. Erkin uchlaridagi haroratni o‘zgarishiga kiritilgan tuzatish grafigi

      1. va termopara zanjiri sxemasi (b)

Agar elektrodlarga ikkita sim ulangan bo‘lsa, unda erkin uchlarning harorati termopara elektrodlarining haroratiga teng bo‘ladi. Masalan, agar 1 sohada (6.3, b-rasm) bitta uzaytiruvchi sim tortilgan bo‘lsa, unda erkin uchlarning harorati 40 °S ga, agar ikkita bir xil simlar tortilgan bo‘lsa erkin uchlarning harorati 30 °S ga teng bo‘ladi.





    1. rasm. uzaytiruvchi elektrod simlarning tavsifi.

Uzaytirish simlarining bir xilligi nimani anglatadi? Masalan, XKT o‘zgartirgichida xromelli elektrod xromeldan tayyorlangan sim bilan, kopelleylisi kopelleyli sim bilan uzaytirilsin. Bu holda elektrodlar o‘zlari tayyorlangan material yordamida uzaytirilishi nazarga tutiladi. Boshqacha yondoshish ham mumkin: uzaytiruvchi simlarning darajalanish tavsiflari bir xil bo‘lishi kerak. 6.4-rasmda XA va boshqa ikkita termoparalarning o‘xshash tavsiflari keltirilgan. Ikkita termoparalardan biri mis-konstantanli va boshqasi (MT-NM) «mis + titan» – «nikel
+ mis» elektrodlardan tashkil topgan. Tavsiflardan birinchisi (0...100) °S diapazondagi XA termoparaning tavsifi bilan mos keladi. Simlar juftligi qoidasidan kelib chiqqan holda «mis + konstantan» juftlik, ulanish joyining harorati 100 °S dan oshmaganda XA termoparaning uzaytiruvchilari sifatida qo‘llanilishi mumkin.
Bunda mis sim xromelli elektrodni, konstantalisi alyumenli elektrodni uzaytirish uchun ishlatiladi. MT-NM simlar juftligi ham uzaytirgich sifatida ishlatilishi mumkin, lekin ularning qo‘llaniladigan harorat diapazoni 300 °S gacha kengayadi.
Uzaytiruvchi simlardan foydalanishda ularning ulanish qoidalari (ulanish qutblariga) ga qat'iy amal qilish lozim. Masalan, xromelli elektrodni konstantanli sim bilan, alyumenli simni misli sim bilan uzaytirib bo‘lmaydi.
Termoparalarning darajalash tavsiflari va uzaytirish o‘tkazgichlarining bir biri bilan to‘la mos tushmasligi natijasida qo‘shimcha xatolik kelib chiqadi (6.4-jadval). Ushbu xatolikni haroratni o‘lchashdagi umumiy xatolikni baholashda hisobga olishga to‘g‘ri keladi.
6.4. Jadval
Uzaytiruvchi simlarning tavsifi



TEO‘ NST

Simlar juftligining nomi

Belgilanishi

Maksimal ishchi harorat, °S

Xatolik,
°S

XA(K)

mis-konstantan

M

100

5,5

XA(K)

mis-titan/mis-nikel

MT-NM

300

4,9

XK(L)

xromel/kopel

XK

100

3,3

PP(R)

mis/ TP qotishmasi

P

100

2,4

MK(M)

mis/kopel

MK

100

3,3

VR(A)

mis/mis-nikel

M-MN

100

4,2

Eslatma. PR tipidagi termoo‘zgartirgichlar uzaytirish simlarisiz ishlatiladi.





Yüklə 0,49 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin