O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovalar vazirligi

2.4.2 Yig'ish va payvandlash usullarini tanlash va asoslash

Yakka tartibda va kichik seriyali ishlab chiqarishda payvand konstruksiyalarni yig'ish eng oddiy universal qurilmalar (strubtsinalar, ponali qavslar) yordamida rejalash nuqtalari bo`yicha amalga oshirilishi mumkin, so'ngra payvand choklarini payvandlash bilan bilan bir xil bo`lgan payvandlash usuli yordamida ilintirib olish mumkin.

Seriyali ishlab chiqarish sharoitida payvandlash uchun yig'ish tirgaklar, turli qisqichlar bilan jihozlangan pazlarga ega universal plitalarda amalga oshiriladi. Universal plitalarida yig`ishni faqat loyihada ko'rsatiligan bir xil turdagi, ammo o'lchamlari har xil bo'lgan payvand konstruktsiyalarni yig`ishda amalga oshirilishi kerak. Shablonlar yordamida oddiy payvand konstruktsiyalarni yig'ish mumkin.
Seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitida payvandlash uchun yig'ish maxsus yig'ish stendlarida yoki payvandlangan konstruktsiyaga kiradigan detallarning kerakli nisbiy holatini va ishlab chiqariladigan payvand konstruktsiyani yig'ish aniqligini ta'minlaydigan maxsus yig'ish va payvandlash moslamalarida chizma va yig`ish texnik talablariga muvofiq amalga oshirilishi kerak.
Bundan tashqari, yig'ish moslamalari yig'ish vaqtini qisqartiradi va mehnat unumdorligini oshiradi, ish sharoitlarini osonlashtiradi, ishning aniqligini oshiradi va tayyor payvand konstruktsiyaning sifatini yaxshilaydi.
Payvandlash uchun yig'ilgan detallar har xil turdagi vintli, dastaki, pnevmatik va boshqa qisqichlar yordamida moslama va stendlarda mahkamlanadi.
U yoki bu payvandlash usulini tanlash quyidagi omillarga bog'liq:
– payvandlangan materialning qalinligi;
– choklarning uzunligi;
– ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatiga qo'yiladigan talablar;
– metallning kimyoviy tarkibi;
– ko`zlanayotgan ish unumi;
– 1 kg eritib qoplangan metallning narxi.
Elektr yoyli payvandlash usullari orasida eng ko'p qo'llaniladigan usullar:
– qo'lda yoyli payvandlash;
– himoya gazlari muhitida mexanik payvandlash;
– himoya gazlari muhitida va flyus ostida avtomatlashtirilgan payvandlash.
Ish unumining pastligi va yuqori mehnat sarfi tufayli qo'lda yoyli payvandlash (QYP) seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitlarida qo`llanilmaydi. U asosan donalab ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
Eng maqsadga muvofiq usul bu mexanizatsiyalashtirilgan payvandlash usullaridir.
Bu usullardan biri – karbonat angidrid gazida yarim avtomat payvandlashdir, bu usul texnologik va iqtisodiy afzalliklari tufayli hozirgi vaqtda xalq xo'jaligida muhim o'rin egallaydi.
Texnologik afzalliklari – payvandlash jarayonining nisbatan soddaligi, turli xil fazoviy holatlarda joylashgan choklarni yarim avtomatik va avtomatik payvandlash imkoniyati, bu turli xil fazoviy holatlarda payvandlashni mexanizatsiyalash imkonini beradi, shu jumladan aylanmaydigan quvur choklarini payvandlashni.
CO<sub>2</sub> da payvandlash jarayonida ishtirok etadigan oz miqdordagi toshqol ba'zi hollarda yuqori sifatli choklarni olish imkonini beradi
Karbonat angidridda payvandlashdan foydalanishning iqtisodiy samarasi sezilarli darajada payvandlanayotgan metallning qalinligiga, chok turiga, chokning fazoviy joylashishiga, elektrod simining diametriga va payvandlash rejimlariga bog'liq.
Karbonat angidrid gasi muhitida payvandlashda eritib qoplangan 1 kg metallning narxi har doim gaz alangasi yordamida va qo'lda yoyli payvandlashdan past bo'ladi.
Karbonat angidrid gazida diametri 0,8–1,4 mm bo'lgan sim bilan qalinligi 40 mm gacha bo'lgan po'latdan yasalgan buyumlarni barcha fazoviy holatlarda avtomatik mashinalarda o'rta rejimlarda payvandlash samaradorligi qo'lda yoyli payvandlashdan 2–5 baravar, yarim avtomatik qurilmalarda payvandlashda esa 1,8–3 baravar yuqori bo'ladi.
Karbonat angidrid gazida diametri 0,8–1,4 mm bo'lgan sim bilan vertikal va ship choklari qalinligi 8 mm va undan ko'p bo'lgan po'latdan yasalgan va qalinligi 10 mm dan ortiq bo'lgan pastki holatda 1,4–2,5 mm diametrli simlar bilan payvandlash unumdorligi qo'lda elektr yoyli payvandlashdan 1,5–2,5 baravar yuqori.
Karbonat angidridda payvandlash unumdorligi mahsulotning xususiyati–ga, birikma turi va o'lchamiga, yig'ish sifatiga va boshqalarga bog'liq. Shu bilan birga, unumdorlik qo'lda payvandlashga qaraganda atigi 1,1–1 ,8 baravar yuqori.
Karbonat angidridda payvandlashning sanab o'tilgan texnologik va iqtisodiy afzalliklari ushbu usulni seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda keng qo'llash imkonini beradi.
Hozirgi vaqtda Respublikamizning mashinasozlik korxonalarida argon gazi muhitida payvandlashdan argon va karbonat angidrid gazlari aralashmasida payvandlashga o`tishni ishlab chiqarishga joriy etish bo'yicha ishlar ko'proq davom etmoqda.
CO₂ da har qanday diametrli simlar bilan payvandlashda optimal rejimlarga xos bo'lgan ikki turdagi eritilgan metall uzatilishi aniqlanadi: yoy oralig'ining davriy qisqa tutashuvlari bilan va qisqa tutashuvlarsiz tomchilab o'tish. Ar + CO₂ aralashmasida payvandlashda yoy oralig'ining qisqa tutashuvi bilan payvandlash rejimlari mavjud emas. Himoya muhitini almashtirishda uzatish xarakterining o'zgarishini texnologik jarayonning yaxshilanishi deb hisoblash mumkin, ayniqsa, bu payvandlash jarayonining sifat va miqdoriy xususiyatlarining yaxshilaydi: erigan metallning sochilib ketishi va payvandlanadigan detalga va soplo sirtiga sochilishi.