O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovalar vazirligi

2.4.3 Payvandlash materiallarni tanlash

Payvandlash materiallarini tanlashning umumiy tamoyillari quyidagi asosiy shartlar bilan tavsiflanadi:

– payvandlangan birikmaning ulardan foydalanishdagi kerakli mustah-kamligini ta'minlash, ya'ni, payvandlangan metallning asosiy metall bilan birgalikda mexanik xususiyatlarining belgilangan darajasi;

• 
  payvandlangan metallning zarur uzluksizligini ta'minlash (g'ovak va toshqol qo'shimchalarisiz yoki bu nuqsonlar payvand choki uzunligi birligidagi minimal o'lchamlarda va miqdorda bo`lishi bilan);
  

– issiq darzlar yo'qligi, ya'ni etarli texnologik mustahkamlikka ega bo'lgan payvandlash metallini olish;
– chok metalining maxsus xossalari majmuasini olish (issiqbardoshlik, issiqlikka chidamlilik, korroziyaga chidamlilik).
Payvandlash materiallarini tanlash payvandlashning qabul qilingan usuliga muvofiq amalga oshiriladi.
Payvandlash materiallarining o'ziga xos turlari va navlarini tanlash va asoslash talablarini hisobga olgan holda adabiy manbalar asosida amalga oshirilishi kerak.
Texnologik jarayon xaritalarida har bir texnologik operatsiya (ilintirib olib yig'ish, payvandlash) uchun payvandlash materiallarining turlari va navlari, turlari va navlari uchun standart ko'rsatilishi kerak.
Uglerodli konstruktsion va legirlangan po'latlarni qo'lda yoyli payvandlashda elektrodlarni tanlash GOST 9467–75 ga muvofiq amalga oshiriladi, bu elektrodlarning ikki sinfini nazarda tutadi. Birinchi sinf uglerodli va legirlangan po'latlarni payvandlash uchun elektrodlar bo'lib, ularga qo'yiladigan talablar eritib qoplangan metallning mexanik xususiyatlari va undagi oltingugurt va fosfor miqdori bilan belgilanadi. Ikkinchi sinf legirlangan issiqlikka chidamli po'latlarni payvandlash uchun elektrodlarga qo'yiladigan talablarni tartibga soladi va ular eritib qoplangan chok metallining kimyoviy xossalariga ko'ra tasniflanadi.
Po'latlarni qo'lda yoyli payvandlash va eritib qoplash uchun elektrodlarni tanlash GOST 9466–75 bo'yicha va konstruktsion va issiqlikka chidamli po'latlarni qo'lda yoyli payvandlash uchun elektrodlar GOST 9467–75 bo'yicha amalga oshiriladi.
GOST 10052–75 maxsus xususiyatlarga ega yuqori legirlangan po'latlarni payvandlash uchun elektrodlarga qo'yiladigan talablarni belgilaydi. Ushbu po'latlarni payvandlash uchun elektrodlarni tanlash ushbu GOST ga muvofiq amalga oshiriladi.
Mexanizatsiyalashtirilgan payvandlash usullari uchun po'lat simni tanlash GOST 2246–70 ga muvofiq amalga oshiriladi, bu diametri 0,3 dan 12 mm gacha bo'lgan payvandlash po'lat payvandlash simlari ishlab chiqarilishini nazarda tutadi.
Alyuminiy va uning qotishmalarini payvandlash uchun payvandlash simlari GOST 7881–75 bo'yicha etkazib beriladi.
Payvandlash uchun flyuslarni tanlash GOST 9078–81 ga muvofiq amalga oshiriladi, bu flyuslarning ikki guruhini nazarda tutadi:
– uglerodli kam legirlangan va o'rta legirlangan po'latlarni payvandlash uchun (AH–348A, AH–348AM, OCЦ–45, AН–60, AН–22, ФЦ–9, AН–64);
– yuqori legirlangan po'latlarni payvandlash uchun (AН–26, AН–22, AН–30, AНФ–14, AНФ–16, AНФ–17, ФСЦ–С, K–8).
Payvandlashda himoya gazlar sifatida inert gazlar (argon, geliy) va faol gazlar (karbonat angidrid, vodorod) ishlatiladi.
Payvandlash uchun mo'ljallangan argon GOST 10157–79 tomonidan tartibga solinadi va argonning foiziga va maqsadiga qarab yuqori, birinchi va ikkinchi navli argonlarga bo'linadi.
Geliy GOST 20461–75 ga muvofiq etkazib beriladi, bu gazsimon geliyning ikki turidan iborat: yuqori tozalikdagi geliy (99,98 % He) va texnik geliy (99,8% He).
Payvandlash uchun mo`ljallangan karbonat angidrid gazi uchun GOST8050–85 mos kelib, CO<sub>2</sub> ning miqdoriga qarab, ikkita payvandlash karbonat angidridni navini o`z ichiga oladi: birinchi nav – CO₂ miqdori kamida 99,5%, ikkinchi nav – CO₂ miqdori kamida 99%.
Loyihada qabul qilingan payvandlash usullari uchun payvandlash materiallarini tanlashni asoslab bo'lgach, ushbu materiallarning kimyoviy tarkibini, mexanik xususiyatlarni va eritib qoplangan metallning kimyoviy tarkibini jadvalga kiritish kerak.