O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovalar vazirligi

4.5–rasm. Kontaktli relyefli payvandlashda nuqtalar o`lchamlari va joylashishi (GOST 15878–79): d–nuqta diametri; u– nuqta mboshqazidan detal qirrasigacha bo`lgan masofa; l–ustma ustlik miqdori; amin –nuqtalarning minimal qadami

Elektrodlarning siqish kuchi rel`yef maydoniga va payvandlanadigan metallarning mexanik xususiyatlariga bog'liq. Relyefli payvandlashda solishtirma bosim 70 ... 100 MPa; ba'zi hollarda (detallarning yuqori bikirligida) 150 MPa ga etadi. Relyeflarni qizdirish vaqtida kuchning doimiy qiymati saqlanishi kerak, bu mashinaning konstruktsiyasi va uning elektrod qismi bilan ta'minlanadi.
4.1–jadval.
Kontaktli relyefli payvandlashda nuqtalar diametrlari va joylashushi (GOST15878–79)

Detal qalinligi, mm	Nuqta diametri d, mm		Ustma–ustlik miqdori l, mm		Qirradan masofasi u, mm		Nuqtalar aro masofa amin , mm
	nominal	chegaraviy
0,3 O,4…0,6	1,5 2,5	+0,5	3 4	1,5 2		5 7
0,7…0,8 0,9…1,1 1,2…1,4 1,5…1,6	3 4 5 6	+1	5,5 7 8 10	2,75 3,5 4 5		9 10 12 15
1,8 … 2,2 2,5 … 2,8 3 … 3,2	7 8 9	+1,5	12 14 17	6 7 8,5		18 23 27
3,5 … 3,8 4 4,5 5 5,5 6	10 11 12 13 14 15	+2	20 22 24 26 28 30	10 11 12 13 14 15		30 34 38 42 46 50

Relyeflarning o'lchamlari – diametri d_r va balandligi h_r – payvandlanadigan deallarning qalinligiga bog'liq. Rel`yeflarning o'lchamlari quyma yadroning minimal diametri d ni ta'minlanadigan tarzda o'rnatiladi.

Elektrodlarning umumiy bosim kuchi odatda relyeflar soniga mutanosib (proportsional) dir.
Katta qalinlikdagi kam uglerodli po'latdan qilingan detallar ikki turdagi rel`yeflar bilan ikki rejimda payvandlanadi: normal va qisqartirilgan. Birinchi rejim detallar qalinligi nisbati 1:3 dan ko'p bo'lmaganda qo'llaniladi; qalinroq detalga relyeflar shtamplanadi va yupqa detalning xususiyatlariga muvofiq rejim o'rnatiladi. Ikkinchi rejim ko'p relyefli birikmalar uchun ishlatiladi. Katta qalinlikdagi kam uglerodli po'latdan yasalgan detallar uchun payvandlash rejimlari 4.2–Jadvalda keltirilgan.
4.2–jadval
Qalinligi katta, kam uglerodli po`latlardan yasalgan detallarni relyefli kontaktli payvandlash rejimlari

Har bir detal qalinligi, mm	Relyef o`lchamlari, mm		O`lchamlar, mm		Chok o`zagi diametri, mm	Elektrodlarning siqish kuchi, N		Payvandlash tok kuchi, kA
	dr	hr	lmin	a		Psiq	Pk
Normal rel`yeflar
3,6	8	1,6	38	19	11	9000	19000	15,4
4	9	1,7	40	20	12	10400	20800	16,1
4,4	9,5	2	44	22	13	12000	24000	17,4
4,8	10	2	48	24	14	13300	26600	18,8
5,2	11	2,3	50	25	15	14400	28800	20,2
6,4	13,5	2,8	64	32	18	17700	35400	23,3
Kichraytirilgan relyeflar6400
3,6	6,8	1,5	40	19	9	6400	12800	11,1
4	7,5	1,6	42	20	10	6500	13000	11.8
4,4	8	1,7	43	21	11	6800	13600	12,8
4,8	8,5	1,8	44	23	11,5	7250	14500	13,9
5,2	9	2	46	24	12	7850	15700	14,9
6,4	10	2.2	52	28	13	9500	19000	17,3

4.4–jadval
Kam uglerodli po`latlardan tayyorlangan dumaloq quvrlarni T–simon kontaktli relyefli payvandlash rejimlari

Quvr o`lchamlari, mm		Elektrodlar siqish kuchi Psiq , N	Payvandlash tok kuchi I pay, A	Impuls davomiyligi tpay , s	Quvrni co`ktirilishi, %
Diametr	Devori qalinligi, mm
10	1,0	1900	11	0,2	2,5
14	1,0	2100	12	0,2	2,8
16	1,0	2100	13	0,3	3,1
18	1,25	2300	13	0,4	3,5
20	1,25	2300	14	0,4	4,0
22	1,25	2300	14	0,5	4,3
25	1,5	2400	14,5	0,6	5,0
28	1,5	2500	15	0,6	5,5
30	1,5	2500	15	0,8	6,0
32	1,5	2500	16	1,1	6,3
35	2	2700	19	1,3	7,0

Uchma–uch payvandlashda (boshqa barcha turdagi kontaktli payvandlashda bo'lgani kabi) ikkala rejim ham, qattiq rejim ham, yumshoq rejim ham qo'llaniladi.

yumshoq – past tok zichligi va uning o`tishining uzoq davom etishi bilan ajralib turadi.

Qattiq rejimlar kichik ko`ndalang kesim maydoni bo'lgan detallarni payvandlash uchun ishlatiladi. Turli uchastkalarning detallari uchun tok zichligi va tok oqimining davomiyligi nisbatlari quyida keltirilgan:

S, mm^2 ................	25	50	100	250	500	1 000
j, A/mm^2 ............	200	160	140	90	60	40

Kontaktli uchma–uch payvandlash rejimlari

Uchlarini tayyorlash 5.5, c. rasmda ko'rsatilgan. Diametri 5 mm gacha bo'lgan similarda qarshilik bilan kontaktli uchma–uch payvandlash rejimlari 5.3– Jadvalda keltirilgan.

5.3–jadval

Diametri 5 mm gacha bo'lgan similarda qarshilik bilan kontaktli uchma–uch payvandlash rejimlari

Metall	Sim diametric, mm	O`rnatilish uzunligi l1 +l2 , mm	Payvandlash tok kuchi Ipay, A	Tok o`tish davomiyligi tpay , s	Choktirish kuchi Pch , N
Uglerodli po`lat	0,8 2 3	3 6 6	300 750 1200	0,3 1 1,3	2 8 14
Mis Alyuminiy Nixrom	2 2 1,85	7 5 6	1500 900 400	0,2 0,3 0,7	10 5 8

Cho`ktirish miqdori Δ<sub>ch</sub> = d<sub>das</sub>, tok ostidagi cho`ktirish miqdori Δ_ch.t =(0,2 ... 0,3) d_das olinadi. Legirlangan po'latlardan qilingan simlarni payvandlash uchun qattiq rejimlar qo'llaniladi, so'ngra bo`shatiladi.

Kontaktli uchma-uch payvandlash texnologik sikli

Uchma-uch kontaktli payvandlashning texnologik siklini deb bir xilda takrorlanadigan operatsiyalar yig'indisiga aytilishi lozimki, buning natijasida btrilgan sifatdagi payvandlangan birikma olinadi.

Shuning uchun birinchi va asosiy operatsiya qizdirishdir. Bu jarayon juda xilma-xildir. Agar qarshilik bilan payvandlash haqida gapiradigan bo'lsak, u holda u uzluksiz (5.6-rasm, a) yoki uzlukli (5.6-rasm, b) bo'lishi mumkin. Ikkala jarayonning kombinatsiyasi (5.6-rasm, c) ham qo'llaniladi. Uzluksiz qizdirish, ayniqsa, kichik diametrli (2 ... 8 mm) sim va sterjenlar uchun odatiy hisoblanadi.
Kattaroq diametrli dumaloq sterjenlar uchun uzlukli yoki kombinirlangan qizdirishdan foydalanish oqilona. Umuman olganda, qizdirish jarayoni bir vaqtning o'zida uchta vazifani hal qilishi mumkin:
– butun kontakt tekisligida bir xil qizdirishni hosil qilish;
– juda tez qizdirishga toqat qila olmaydigan yuqori legirlangan po'latlar uchun haroratning nisbatan past ko'tarilish tezligini ta'minlash;
– legirlangan toblanuvchan po'latdan yasalgan zagotovkalar uchun kontaktni va uning zonasini qizdirish yakuniy payvandlash uchun tayyorlanadi.
Ixcham kesimlar uchun qizdirish jarayoni deyarli har doim eritish jarayonidan oldin bo'ladi. Biroq, ko'pincha, har bir qizdirish impulsidan so'ng, kontakt ochiladi, keyin esa keyingi qizdirish pulsi uchun detallar qayta ulanadi. Bunday uzlukli qizdirish katta ixcham kesimlarni payvandlash uchun ishlatiladi, masalan, temir-beton armatura panjaralari.
Bunday turdagi zagotovkalarni payvandlashda payvandlanadigan uchlarning shakli hech qachon e'tiborga olinmaydi. Qo'pol mexanik kesish, shuningdek, gaz yoki yoyli kesishdan so'ng ular ixtiyoriy shaklini oladi.
Kontaktdagi uzilishlar bilan uzlukli qizdirish barcha notekis uchlarning tekislanishini ta'minlaydi. Tok ostida bunday turdagi takroriy ulanish va ajratishlardan so'ng, detallar nafaqat tekis kontaktga ega, balki uzluksiz eritish jarayoniga o'tish uchun T_er haroratigacha kerakli darajada qizdiriladi.