O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovalar vazirligi

T _qiz

I_pay

T_o`r

T_o`r

T _qiz

I_pay

c

b

2.5 Payvandlash ishlab chiqarishining ekologik xavfsizligi bo'limi


2.5.2 Payvandlash ishlab chiqarishning asosiy xavfli va zararli omillari

Payvandlash sexidagi xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari quyidagilarni o'z ichiga oladi: payvandlash aerozollari tarkibiga kiruvchi qattiq va gazsimon zaharli moddalar, optik diapazonda payvandlash yoyining intensiv nurlanishi (ultrabinafsha, ko'rinadigan, infraqizil), payvandlangan mahsulotlar va payvandlash vannasining kuchli termal (infraqizil) nurlanishi, erigan metall va toshqolning uchqunlari, sachrashi va to`kilishi, elektromagnit maydonlar, ultratovush, shovqin, statik yuk va boshqalar.

Payvandlash aerozollari va kavsharlash aerozollarining miqdori va tarkibi payvandlash materiallari va payvandlangan metallarning kimyoviy tarkibiga, payvandlash usullari va rejimlariga, metalllarni qoplash, kesish va kavsharlash usullariga bog'liq.
Tarkibida turli metallarning (temir, marganets, kremniy, xrom, nikel, mis, titan, alyuminiy, volfram va boshqalar) qattiq fazalarini o`z ichiga oluvchi aerozollari, ularning oksidi va boshqa birikmalari, shuningdek gazsimon zaharli moddalar (vodorod ftorid, kremniy tetraflorid, ozon, uglerod monooksid, azot oksidi va boshqalar) bo‘lgan payvandlash aerozollari payvandchi va kesuvchilarning nafas olish zonalariga borishi mumkin. Payvandlash aerozollari tarkibidagi qattiq va gazsimon zaharli moddalarning organizmga ta'sir qilishi surunkali va kasbiy kasalliklarga olib kelishi mumkin.
Payvandlash yoyining optik diapazondagi nurlanishining intensivligi va uning spektral tarkibi yoyning kuchiga, ishlatiladigan payvandlash materiallariga, himoya qiluvchi va plazma hosil qiluvchi gazlarga va boshqalarga bog'liq. Himoya bo'lmasa, ko'rish organlariga (elektroftalmiya, katarakt va boshqalar) va teriga (eritema, kuyishlar va boshqalar) zarar etkazishi mumkin.
Payvandlangan mahsulotlarning infraqizil (issiqlik) nurlanishining intensivligi mahsulotlarni oldindan qizdirish haroratiga, birikma o'lchamlari va konstruktsiyalariga bog'liq. Shaxsiy himoya vositalari bo'lmasa, termal radiatsiya ta'siri issiqlik urishigacha termoregulyatsiya buzilishiga olib kelishi mumkin. Issiq metall bilan aloqa qilish kuyishga olib kelishi mumkin.
Erigan metall va toshqolning uchqunlari, sachrashi va to`kilishi kuyishga olib kelishi mumkin.
Elektromagnit maydonlarning intensivligi payvandlash uskunasining konstruktsiyasi va kuchiga, payvandlanadigan mahsulotlarning konfiguratsiyasiga bog'liq.
Ularning tanaga ta'sirining tabiati ta'sir qilish intensivligi va davomiyligi bilan belgilanadi.
Shovqin manbalari pnevmatik yuritmalar, ventilyatorlar, quvvatlash manbalari va boshqalardir. Shovqinning tanaga ta'siri spektral xarakteristikalar va tovush bosimi darajasiga bog'liq.
Metalllarni payvandlash, eritib qoplash va kesishning qo'lda va yarim avtomatik usullarida payvandchi tanasining yuqori qismlari, ya`ni qo'llarga statik yuk elektrod ushlagichlari, gorelkalar, kesgichlarning massasi va shakliga, shlanglar, simlarning moslashuvchanligi va massasi, uzluksiz ishlash muddati va boshqalarga bog'liq. Haddan tashqari kuchlanish natijasida elka qismi.nerv-mushak apparati kasalliklari paydo bo'lishi mumkin.
Payvandlash va kesishning texnologik jarayonlarini tanlashda, ularning xavfli ishlab chiqarish omillariga olib keluvchi tafsiflaridan eng kichigiga va ish joyining havosidagi zararli moddalarning minimal miqdoriga ustunlik beriladi.
Xavfsiz va zararsiz texnologik jarayonni qo'llashning iloji bo'lmasa, xavfli va zararli omillar darajasini ruxsat etilgan maksimal qiymatlarga kamaytirish choralarini qo'llash kerak.