O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim, fan va

III-BOB. IChKI KARANTIN BEGONA O‘TLARNING VAKILLARI VA ULARNING BIOEKOLOGIYaSI

Begona o‘tlar (ekinlar orasida uchraydigan yovvoyi o‘simliklar) qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosildorligini va mehnat unumdorligining pasayishida, maxsulot sifatining yomonlashishida salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil hisoblanadi. Begona o‘tlar keng tarkalgan yillari madaniy o‘simliklarning xosildorligi g‘allazorlarda 10 % ga, don dukkaklilarda 13,4 % ga, g‘o‘zada 7,5 % ga, kartoshkada 6 % ga, sabzavod ekinlarida 10,8 % ga pasayadi.

3.1-jadval Murakkabguldoshlar (Asteraceae) oilasiga mansub karantin begona

o‘tlar

№	Begona o‘t nomi	Lotincha nomi
1.	Kattiq yungli tikanli o‘t	Acanthospermum hispidum D.C.
2.	Ko‘p yillik ambroziya	Ambrosia psilostachya D.C.
3.	Uchbo‘lakli ambroziya	Ambrosia trifida L.
4.	Ittikana	Bidens bipinata L.
5.	Kaliforniya kungaboqari	Heliantus californicus D.C.
6.	Kiprikli kungaboqar	Heliantus ciliaris D.C.
7.	Barg bandli kungaboqar.	Heliantus petiolaris Nutt.
8.	Yovvoyi kungaboqar	Heliantus lenticularis Dougl.
9.	Tukli kungaboqar	Heliantus scaberrimus Benth.
10.	Sassiq kakra	Iva sp. sp.
11.	Ermon bargli ambroziya	Ambrosia artemisiifolia L

1. Karantin begona o‘tlarlarining dunyoda tarqalishi

Erman bargli ambroziya. Vatani Shimoliy Amerika xisoblanadi. Ambrosia avlodi qariyb 21 dan ortik turni uz ichiga oladi. A. Artemisiifolia tabiiy holatda Kanadaning barcha provinsiyalarida, AKShning sharkiy va janubiy-sharkiy shtatlarida o‘sadi- AKShning markaziy va garbiy xududlaridagi populyatsiyalarga o‘simlikning ikqilamchi vatani sifatida karaladi. Ambroziya deyarli xdmma joyda,
qumloqlardan tortib, toshloqlargacha, xatto taqir va sho‘rlangan yerlarda ham o‘sib, har qanday tuproqlarni kuchsizlantiradi, ularni boshka ekinlar uchun yaroqsiz holatga keltirishi mumkin. Yevropa davlatlariga erman bargli ambroziya Amerikadan kizil yungichka urug‘lari bilan birga olib utilgan. Hozirgi kunda erman bargli ambroziya Kavkaz, Uzok Shark (janubiy xududlari), Markaziy Osiyo; Urta va Atlantik Yevropa, Urta yer dengizi xududlari, Qora dengiz soxillari, Kichik Osiyo, Eron, Yaponiya, Xitoy, Janubiy Amerika, Avstraliya, Afrika, Nepal, Rossiya, Qozog‘iston, Ukraina va boshka yerlarda uchraydi. Mazkur issiksevar o‘simlik 50-55 darajadan yuqori shimoliy kengliklarda tarkalmaydi.
Kakra. Vatani O‘rta Osiyo. Bu yerdan u dunyoning deyarli barcha mintakalariga (Afrikadan tashkari) tarkalgan. Ifloslantiruvchi ekiizor va joylar: barcha madaniy o‘simliklar, shuningdek bog va tokzorlar, yaylov va pasttekisliklar. Sug‘orish kanallarining yokalarida, tulrok va kattik koplamali yul buylarida mul usadi. MDX, davlatlari shu jumladan Rossiya, Ukraina, Qozog‘iston, Gruziya, Azarbayjon, Kirgiziston, Tojikiston, Armaniston va Turkmaniston, Yevropa - Germaniya, Polsha, Osiyo - Afg‘oniston, Irok, Eron, Hindiston, Xitoy, Mongoliya, Suriya, Turkiya, Amerika - Kanada, AQSh, Avstraliya.