O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va inovatsialar ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti

So’rilish yo’li — korpusning so’rish trubasidan ish g’ildiragiga o’tishdagi kanalidir. Suyuqlikning nasosga so’riladigan yo’lining eng yaxshi shakli o’q yo’nalishidagi konus ko’rinishida bo’ladi. Tez yurarligi o’rtacha va kichik bo’lgan nasoslar uchun nasosga so’rilish yo’li spiral shaklida bo’lishi mumkin. Tez yurarligi yuqori bo’lgan nasoslarda esa o’q bo’yicha so’rilish tezlikni 15. ..20 % oshiruvchi konfuzor orqali amalga oshiriladi. Spiral ko’rinishdagi so’rilish kameralarini hisoblashda so’rish tezligi s_so’r g’ildirakka kirish tezligi s₁ga qaraganda ancha kichik qilib olinadi: s_so’r = (0,85 . . . 0,70) c_l.
Spiral yo’l. Suyuqlikning nasosdan chiqish kanali — spiral kamera tuzilishi sodda bo’lgani uchun yo’naltiruvchi apparatga qaraganda qarshiligi kam bo’ladi (ya’ni FIK katta). Lekin spiral kameraning kanallarini mexanik usulda silliqlab bo’lmaydi. So’nggi vaqtlarda metall quyish ancha aniq va toza bajarilgani uchun spiral kameralar ko’proq qo’llanila boshladi. Ish g’ildiragidan chiqqan suyuqlik zarrachasi spiral kameraning biror qismiga kirgandan so’ng radius bo’yicha harakatlanishda davom etishi bilan birga aylanma harakat ham qilib, chiqish tomonga intiladi va o’zidan keyin kelayotgan zarrachaga o’z o’rnini bo’shatib beradi. Spiral kamerani hisoblashda aylanma tezlikning tegishli radius-vektorga ko’paytmasi o’zgarmas deb qabul qilinadi. Natijada spiral kamerada suyuqlik tezligi chiqishga qarab kamayib boradi. Bu hol nasosning ishlashiga yaxshi ta’sir qiladi va tezlikning kamayishi potensial energiyaning ortishiga olib keladi. Odatda spiral kamerada tezlik quyidagicha formula bilan hisoblanadi:
(10.1), bu erda k_c –tezyurarlik koeffisientiga bog’liq bo’lib, 0,45dan 0,2 gacha o’zgaradi.
Nasosishining asosiy ko’rsatkichlari
Markazdan qochma nasosishining asosiy ko’rsatkichlari unumdorlik, bosim, quvvat va foydali ish koeffisientidan iborat.
1. Nasosning unumdorligi yoki sarfi deb uning vaqt birligida so’rgan suyuqlik miqdoriga aytiladi va Q harfi bilan belgilanadi, birliklari m³/soat, l/s.
Markazdan qochma nasoslarning sarfi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
(10.2)
yoki

bu erda , —ish g’ildiragiga kirish va chiqishdagi nisbiy tezliklar;
d₁ , d₂— ish g’ildiragining ichki va tashqi diametrlari; — nasos kuraklarining qalinligi; z-kuraklar soni; b₁, b₂—kuraklarning kirish va chiqishdagi eni;
—kuraklarning kirish va chiqishdagi egrilik burchaklari.
2. Nasosning bosimi deb, birlik og’irlikdagi suyuqlikka berilgan energiyaga aytiladi va N harfi bilan belgilanib, metr hisobidagi suv ustuni bilan o’lchanadi.
Nasosning bosimi suyuqlikni so’rish trubasining uchi tushirilgan pastki sathidan haydash trubasidan chiqishdagi sathigacha bo’lgan geometrik balandlik N_g ga ko’tarish, so’rish va haydash trubalarining oxirlaridagi bosimlar farqi (r_h — r_s) ni engish, so’rish va haydash trubalaridagi gidravlik qarshiliklar ( , ) ni engish va suyuqlikning so’rish trubasidagi tezligi ni haydash trubasidagi tezlik ga etkazishga sarf bo’ladi:
Ya’ni: (10.3)
3. Nasosning quvvati deb, uning vaqt birligida bajargan ishiga aytiladi va N harfi bilan belgilanib, kVt, o.k., kgm/s larda o’lchanadi.
Nasos vaqt birligida G kg/s suyuqlik ko’tarib, t vaqt ishlasa, uning bajargan ishi quyidagicha aniqlanadi:
A = GHt. (10.4)
Undan nasosning quvvati quyidagiga teng ekanligi kelib chiqadi:
 (10.5)
Amalda sarflangan quvvat (5.5) formulada hisoblangandan ortiq bo’lib, u quyidagicha hisoblanadi:
 kgm/s,yoki
, kvtda, (10.6)
bu erda: -foydali ish koeffisienti.
4. Nasosning foydali ish koeffisienti (FIK) mexani k gidravli k , hajmiy , foydali ish koeffisientlarining ko’paytmasidan tashkil topadi:
 (10.7)
Mexanik FIK nasosning ishqalanuvchi qismlarida sarf bo’lgan energiyani ifodalaydi.
Gidravlik foydali ishkoeffisienti esa nasos kuraklari orasidagi kanalda hosil bo’lgan uyurmali harakatni engish uchun sarf bo’lgan energiyani ifodalaydi va amaliy bosim H_a ning nazariy bosimN_n ga nisbatidan aniqlanadi:
 , (10.8)
Hajmiy FIK esa nasosdan olingan suyuqlik miqdori Q_a ning nasosga kelgan suyuqlik miqdori Q_k ga nisbati bilan aniqlanadi:
 , (10.9)
Hajmiy FIK yangi nasoslar uchun =0,95 ga teng.
Mexanik FIK podshipniklari yaxshi moylangan va ifloslanishdan saqlangan nasoslar uchun ga teng.
5. Nasosning xarakteristikalari deb bosim, quvvat va foydali ish koeffisientlarining sarfga bog’liqlik grafiklariga aytiladi:
 , (10.10)