O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar

Metallni qirqish usullari
. Temir arrani qanday ushlash. Ishga tushishdan oldin 
qirqiladigan materialni 1 tiskida mahkam qotirib olish kerak. Arralanadigan joy 
tiskiga yaqin 1 bo’lishi shart. Agar u tiskidan uzoqroqda joylashsa, unda kesish 
paytida 1 tebranib, polotnoni sindirib yuboradi. Qirqish paytida shunga ahamiyatl 
berish kerakki, chizilgan chiziq o’chib ketmasin. Ishlagan paytda I temir arra 
gorizontal holatda ushlash lozim. Uni keskin tortmay asta sekin I harakatlantirish va 
oldinga qarab surilganda sekin egish kerak. Temir arraning xarakat tezligi taxminan 
ikki 
tomonga 
bir 
minutda 
35-50 
marta bo’lishi tavsiya qilinadi.
Qirqishni zagotovkani uchidan boshlamaslik kerak, chunki tishlari sinib qolish 
extimoli bor . 
 Prokatni qirqish usuli
Polotno bilan qirqilayotganda detallning devori orasidagi ishqalanish kuchini 
kamaytirishi uchun unga tinmay yog` surtish kerak. Agar polotnoning tishi sinib 

---

qolsa, unda qirqishni to’xtatib, singan tishni olib tashlab, o’rniga charh yordamida 
yoysimon shakl berib, yana qirqishni davom ettirish mumkin.
Bir xilda uzun zagotovkani qirqayotgan paytda temir arraning dastgohi 
zagotovkaning tepasiga tegib qolgani uchun uni qirqish imkoni bo’lmay qoladi. 
Shunda dastgohni polotnoga nisbatan 90 ° ga burib mahkamlab olsangiz, unda 
bemalol qirqishni davom ettirishingiz mumkin
Ingichka metall listlarni qirqish uchun uni ikkita yog`och bruslar orasiga mahkamlab 
qirqish mumkin
Uzun metallarni qirqish Listli metallni qirqish usuli usuli 
Metallni qaychi bilan qirqish juda unumli bo’lib, qirindi chiqarmay turib istalgan 
shakldagi detalni qirqishga va to’g’ridan-to’g’ri tayyor detal olishga imkon beradi 
Qo’l qaychilar (26-rasm) yupqa list materialni qirqish uchun ishlatiladi. Ular bilan 
0,5-0,7 mm qalinlikdagi po’latni, tunukani, qalinligi 1,5 mm gacha bo’lgan rangli 
metallarni kirqish mumkin.
Qo’l qaychilarning tig’i kalta, dastasi uzun bo’ladi. Qaychilarning tig’i, v = 70° 
burchak ostida charxlanadi. Metallni qirkqanda paydo bo’ladigan kuch ta`sirida 
tig’ning o’t, maslashishiga yo’l qo’ymaslik uchun charxlanish burchagi shunchalik 
katta olinadi.
Qaychilarning tig’ini o’tkir va to’g’ri chiziqli qilib charxlash kerak. Tig’lar butun 
uzunligi bo’yicha o’zaro yondoshib turishi lozim. Ular orasidagi zazor 0,2mm dan 
oshmasligi darkor.
Qo’l qaychi bilan yupqa list materialni qirqish
Agar zazor bundan oshib ketsa, qaychi metallni qirqmay ezadi, natijada kirqilgan 
joy g’adir-budur bo’lib chiqadi. Agar tig’lar orasida zazor bo’lmasa, katta 
ishqalanish kuchi paydo bo’lib, tig’ni tez o’tmaslashtirib qo’yadi. Tig’larning 
ishqalakishini kamaytirish uchun ular bir-biriga tegib turadigan tekislik ki-chik (b 
=1-2°) burchak ostida charxlanadi. Qo’l qaychilar 65, 70 markali po’latdan yasaladi, 
qirquvchi tig’lar NRS 52-58 qattiqligigacha toblanadi.
Qaychilar o’naqay (27-rasm, a) va chapaqay (27-rasm, b) bo’ladi. O’naqay qaychilar 

---

bilan qirqqanda pastki tig’ning qiyaligi o’ng tomonda bo’ladi. Bunday kaychilar 
ko’proq qo’llanadi. Chapaqay qaychilar egri chiziqli detallar qirqishda 
foydalaniladi.
Listlar va trubalarda shakldor teshiklar ochish uchun egri tig’li qaychilar ishlatiladi
Qirqish paytida qaychi o’ng qo’l bilan ushlanadi. Bosh barmoq yuqori dasta ustida 
turadi, uch o’rta barmoq bilan pastki dasta ushlanadi, ko’rsatkich yoki kichik barmoq 
dasta,tar orasida turib, dastalarni ochib turadi. Qirqish paytida qaychining yuqori 
tig’i reja chizig’i ustidan yurishi kerak.
Qirqiladigan metall qaychilarning jag’i orasiga qanchalik ichkari kirsa, shuncha kam 
kuch bilan qirqiladi. Lekin tig’lar katta ochilganda kirqish kuchining gorizontal 
tashkil etuvchisi kattalashadi va metall qirqilmasdan itariladi, qaychi jag’lar 
orasidan chiqishga harakat qiladi . 
Tig’lar taxminan 30° ochilganda ishqalanish kuchi va ishchi chap qo’lining kuchi 
itaruvchi kuchga qarshi tura oladi. Ana shu burchakni qo’l qaychilyar bilan metall 
kirqishda eng qulay burchak deyish mumkin. 
Qirqish paytida qaychining yuqori tig’i reja chizig’i ustidan yuritiladi, chap qo’l 
bilan qirqib olinayotgan qism bukib turiladi. Bunda metallni keskin bukib 
yubormaslik kerak.
Qaychini oldinga yurgizyb qirqqan sari uni qirkiladigan joyga taqab borish kerak. 
Aks holda g’adir-budurliklar paydo bo’ladi.
Qaychi qirqilayotgan metallga tik ushlanishi lozim. Qiyshaytirilsa, qirkmasdan 
metallni ezadi.
Yupqa plastmassa listlarini oddiy qo’l qaychilar bilan qirqsa ham bo’ladi. Lekin 
bunda tig’lar orasidagi zazor juda kichik (0,1-0,2mm
) 
bo’lishi kerak. Qirqish paytida 
listni stolga zich taqab turish kerak. Mo’rt plastmassalar: polistirol, organik shisha 
va boshqalarni qaychi bilan qirqish kerak emas, ular arra bilan qirqiladi.
Diametri 3mm gacha bo’lgan sim ombur bilan qirqiladi.
 
Stul qaychi va richagli qaychi
Stul qaychilar qo’l qaychilardan yuqori dastasining uzunligi (400-800mm)
, 
pastki 
dastasi to’g’ri burchak ostida egilib, uchi o’tkirlanganligi bilan farq qiladi. Shu o’tkir 

---

uchi taxtaga yoki dastgohga qoqib qo’yiladi.
Dastasining uzunligi tufayli qirqishda barmoqlargina emas, balki butun qo’l 
qatnashadi. Bu esa qirqish bosimini ancha oshiradi. Stul qaychilar bilan 2—3