O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi

Elektr dvigatelli IM lar. Тurli rostlovchi organlarni surilishini ta’minlash 
uchun klapanlar, drossel qopqoqlar, surgichlar kranlarda elektr yuritmali IM lar 
qo’llaniladi. Ular elektrik va elektron rostlagichlar bilan komplekt holda ishlatiladi. 
Bu IM larda uch fazali va ikki fazali asinxron elektr yuritmalar qo’llaniladi.
Elektrodvigatelli IM lar o’z navbatida bir aylanishli (MEO tipli), ko’p 
aylanishli (MEM tipli), to’g’ri xarakatlanuvchan (MEP tipli) ko’rinishlarda 
bo’ladi. (MEO - mexanizm elektricheskiy odnooborotnыy, M- mnogooborotnыy, 
P- pryamogo xoda). Masalan: MEO-6,3/2,5-0,25 elektrodvigatelli ijro 
mexanizmining markalanishini quyidagicha belgilash mumkin: 
Misol sifatida PR-1M tipdagi IM bilan tanishamiz. Ushbu mexanizm bir 
fazali reversiv elektrodvigatel, reduktor, chekka kalitlar tizimi va reaxorddan 
iborat. PR-1M IM 0
0
va 180
0
oraliqdagi har qanday holatda valning burilishini 
to’xtatish imkoniyatiga ega. Buning uchun reoxorda ko’rinishidagi 180-190 Om 
qarshilikka ega bo’lgan teskari aloqa prinsipida ishlaydigan qarshilik cho’lg’ami va 
u bo’ylab xarakatlanadigan, xamda valga qotirilgan jildirgichdan iborat. 
Elektromagnitli ijro mexanizmlar. Avtomatik rostlash va boshkarish 
tizimlarida elektr energiyasini ishchi organning tekis xarakatiga aylantirib beruvchi 
elektromagnitli uzatmalar IM lar sifatida kullanishi mumkin. Bu elementlar yana 
solenoidli mexanizmlar deb xam yuritiladi. 
Elektromagnitli IM lar tipi, tuzilishiga kura chikish koordinatasi 
kurinishlarga ajratilishi mumkin:tugri xarakatlanuvchan rostlovchi organga ega 
bulgan IM lar uchun: siljish, tezlik ta’sir kiluvchi kuch; aylanuvchan xarakatga ega 

---

bulgan rostlovchi organli IM lar uchun: aylanish burchagi, aylanish chastotasi, 
aylanish momenti. 
Elektromagnitlar uzgaruvchan (bir fazali va uch fazali), uzgar-mas tokli 
bulishi mumkin. Ularning asosiy tavsifnomasi: yakorning surilishi; yakorning 
surilishi va tortish kuchi orasidagi boglanish; yakorning surilishi va 
elektroenergiya sarfi, ishga tushish vakti orasidagi boglanish. 
Yakorning maksimal surilishiga karab kiska yurishli va uzun yurishli 
elektromagnitlar ajratiladi. 
Elektromagnitlar qo’yidagi talablarga javob berishi kerak: 
1.
Тanlanayotgan konstruksiya siljish uzunligi, tortish kuchi va berilgan 
tortish tavsifnomasiga mos kelishi kerak; 
2.
Тez xarakatlanuvchan tizimlar uchun shixtalangan magnitli o’tkazgichga 
ega 
bo’lgan 
elektromagnitlar, 
sekin 
xarakatlanuvchan 
tizimlar 
uchun 
shixtalanmagan magnit o’tkazgichga ega bo’lgan xamda massivli mis gilzali 
elektromagnitlar qo’llanilishi mumkin. 
3.
Ishga tushish sikllari soni yo’l qo’yilgandan kam bo’lishi kerak. 
4.
Bir xil mexanik ishlar uchun o’zgaruvchan tok elektromagnitlari 
o’zgarmas tokda ishlovchi elektromagnitlarga nisbatan ko’proq elektroenergiya 
talab qiladi. 
5.
Elektromagnitlar ishlatish uchun qulay va oddiy bo’lishi kerak. 
Elektromagnitlarni kuchlanish, tok va quvvat kattaliklari orqali tanlash 
mumkin. Elektromagnit tanlangandan so’ng uning cho’lg’amlari qizishga nisbatan 
xisoblanadi. Bu holda ro’xsat etilgan qizish harorati 85...90
0
S xisobida olinadi. 
Elektromagnitli IM ning uzatish funksiyasi: 
)
1
)(
1
(
)
(
2
2
1




Т
p
Т
Т
K
p
W
эр
м
(4.63) 
bu yerda Т
e 
= L
0 
/ R
0
— elektromagnitning vaqt doimiysi; 
L
0
va R
0
— induktivlik va elektromagnit galtagining aktiv qarshiligi;
Т
1=

m/c
n
; m — ko’zg’aluvchan qismlarning massasi;
S
n
— prujina qattiqligi; Т
2
=K
d
/S
n
;

---

K
d
— dempfirlash koeffitsiyenti; 
0
0
/
2