O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi

С
F
а
U
х
0

(2.11) 
bu yerda S - datchikning umumiy sigimi
F
x
- mexanik bosim
a
0
- proporsionallik koeffitsiyenti
Ushbu datchikning sezgirligi: 
х
F
U
д
К



(2.!2) 
Bulim buyicha savollar. 
1. Avtomatikaning suv xujaligida kullanuvchi kanday texnik vositalarini bilasiz ?
2. Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishida qo’llaniladigan o’zgartirgichlar 
kanday guruhlarga bo’linadi , ularning xususiyatlari kanday ? 

---

3 Avtomatlashtirish tizimlarida kullanuvchi elektrik datchiklar xakida ma’lumot 
bering?
4. Satx, bosim, burchak tezligi, p’ezometrik datchiklarning xususiyatlari, ish 
prinsipi kanday? 
3. Avtomatika relelari 
3.1. Relelar xaqida umumiy tushunchalar 
Rele deb ma’lum bir kirish signali uzgarganda chikish signali sakrashsimon 
uzgaruvchi moslamaga aytiladi. Rele avtomatlashtirish tizimlarida eng kup 
kullaniladigan boshkaruv elementlaridan biri xisoblanadi. Тa’sir kiladigan fizik 
kattaliklariga karab ular elektrik, mexanik, magnit, issiklik, optik, radioaktiv, 
akustik va kimeviy relelarga bulinadi.
Ish prinsipi buyicha elektrik relelar uz navbatida kuyidagi turlarga bulinadi 
(3.1-rasm). 
Avtomatikaning elektrik relelari 
Elektromagnit
Magnitoelektrik Elektrodinamik 
Induksion 
Ferromagnit 
Elektron 
Ion
Elektroissiklik
Rezonans 
3.1-rasm. Elektrik relelarning turkumlanishi. 
Elektromagnit relelarida chulgamdan utayotgan tok ta’sirida magnit 
maydon xosil bulib yakorning va kontaktlarning xolati uzgartiriladi. 

---

Magnitoelektrik relelarda chulgam ramka kurinishida bajarilib uzgarmas 
magnit maydonida joylashtirilgan. Chulgamdan tok utayotganda ramka prujinani
kuchini yengib xarakatga keladi va kontaktlarning xolatini uzgartiradi. 
Elektrodinamik rele ish prinsipi buyicha magnitoelektrik relega uxshash 
lekin undagi magnit maydoni maxsus uygotish chulgami bilan xosil etiladi. 
Induksion relening ish prinsipi relening chulgami xosil kiladigan 
uzgaruvchan magnit okimi va xarakatlanuvchan diskda xosil buladigan tok uzaro 
ta’siriga asoslangan. 
Ferromagnit relelar magnit kattaliklari (magnit okimi, magnitmaydoni 
kuchlanganligi) yoki ferrodinamik matirallarining magnit tavsifnomalari 
uzgarilishi ta’sirida ishlaydi. 
Elektron va ion relelari bevosita kuchlanish yoki tok kuchi natijasida xosil
buladigan sakrashsimon uzgarishlar ta’sirida ishlaydi. 
Elektroissiklik relelari xarorat uzgarishi ta’sirida ishlaydi. Ularning ish 
prinsipi yukorida kurib chikilgan bimetallik va bilatomitrik datchiklarning ish
prinsipiga uxshash buladi.
Rezonans relelari ish prinsipi elektrik tebranish tizimlarda xosil buladigan 
rezonasga asoslangan. 
Relelarning asosiy kursatkichlari: 
1. Ishga tushish kursatkichi - relelar ishga tushish paytidagi kirish 
kattaligining eng kichik kiymati - Х
i.t.
2. Kuyib yuborish kursatkichi-relening oldingi xolatiga kaytishi uchun zarur 
bulgan kirish kattaligining eng katta kiymati - Х
k.yu.
3. Kaytish koeffitsiyenti – K
k 
= Х
k.yu.
/ Х
i.t.
nisbati. 
4. Ishchi parametri - rele uzok vakt ishlashi uchun zarur bulgan kirish 
kattaligining kiymati (nominal) rejimidagi - Х
ish.
5. Zaxira (zapas) koeffitsiyenti: 

---

ishga tushish vaktidagi
5
,
1
.
.
.

