O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi

p
T
r
р
U
p
E
p
W
y
кир
q
б



(11.40) 
bu yerda k
1
– birinchi bo’g’inning uzatish koeffitsiyenti; 

---

Т
b
– EMKni boshqarish chulg’ami zanjirining vaqt doimiysi. 
Ikkinchi yo’naltirilgan ta’sir bo’g’ini deb qabul qilingan qismda e.yu.k. E
q
kirish bo’ladi, EMK yakori bo’ylama zanjirining e.yu.k. E
d
esa bo’g’inning chiqish 
miqdori bo’ladi.
Ikkinchi bo’g’inning uzatish funksiyasi quyidagicha: 
.
1
)
(
)
(
)
(
2
p
T
k
p
E
p
E
p
W
q
q
d
q



(11.41) 
bu yerda k
2
– ikkinchi bo’g’inning uzatish koeffitsiyenti; 
Т
q
– EMK ko’ndalang zanjirining vaqt doimiysi; 
11.12- rasm. EMKli o’zgarmas generatori kuchlanishini avtomatik rostlash 
tizimining struktura sxemasi. 
ARТ ning to’g’ri zanjiridagi uchinchi yo’naltirilgan ta’sir bo’g’ini sifatida 
kirish miqdori e.yu.k. E
d
, chiqish miqdori esa generatorning e.yu.k. Ye
g
bo’lgan 
maydoni qabul qilinadi. 
Uchinchi bo’g’inning uzatish funksiyasi quyidagicha yoziladi. 
.
1
)
(
)
(
)
(
p
T
k
p
E
p
E
p
W
в
г
d
г
куг



(11.42) 
bu yerda k
g
– uchinchi bo’g’inning uzatish koeffitsiyenti; 

---

Т
v
– vaqt doimiysi. 
ARТning to’g’ri zanjirini tutashtiruvchi (berkituvchi) teskari aloqa zanjirida 
bir inersiyasiz bo’g’in – kuchlanishni bo’lgich R
0
kiritilgan. 
Тeskari aloqa bo’g’inining uzatish funksiyasi quyidagicha bo’ladi: 



)
(
)
(
)
(
.
.
p
U
p
U
p
W
г
б
т
c
o
(11.43) 
Тeskari aloqa koeffitsiyenti 

ning qiymati (11.43) ifodaga muvofiq, bo’lgich 
R
0
polzunsining vaziyatiga qarab, noldan birgacha o’zgarishi mumkin. Demak, 
ARТ zanjiri to’rtta yo’naltirilgan ta’sir bo’g’inidan iborat, shulardan uchtasi to’g’ri 
zanjirda, bittasi esa teskari aloqa zanjirida joylashgan. Agar elektron kuchaytirgich 
o’zining kuchaytirish koeffitsiyentiga teng uzatish funksiyasiga ega bo’lgan 
bo’g’in deb qaralsa, u holda to’g’ri zanjirda to’rtta bo’g’in bo’ladi, uzatish 
koeffitsiyenti k
1
ga esa elektron kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyentining 
qiymati kirmaydi. 
Sxemada U
sr
(r) – taqqoslash kuchlanishining tasviri bo’lib, tizim 
rostlanadigan kuchlanishning talab etilgan qiymatiga ana shu tasvir yordamida 
sozlanadi; F(p) – g’alayonlovchi ta’sir (generator yuklamasi) tasviri. 
G’alayonlovchi ta’sirning uzatish funksiyasi W
ya
(r)=R
ya.g
rostlanadigan 
miqdorning mazkur g’alayonga bog’liqlik tavsifini belgilab beradi. Biz 
ko’rayotgan holda generatorning yuklama toki g’alayonlovchi ta’sirdir, shuning 
uchun W
ya
(r) generator yakorining qarshiligi R
ya.g
ga teng o’zgarmas miqdor 
bo’ladi. 
Тizimning dinamik xossalarini tadqiqot etishda ochiq va berk tizimlarning 
uzatish fnksiyalariga ega bo’lish kerak. Buning uchun tarkibiy sxemalarni 
ekvivalent o’zgartirish qoidalaridan foydalanib, barcha tizimning uzatish 
funksiyasi topiladi. Ekvivalent almashtirish deb shunday o’zgartirishga aytiladiki, 
bunda bir sxema boshqasiga tizimning dinamik tavsifnomalarini saqlagan holda 
almashtiriladi. 

---

Тarkibiy 
sxemalarni 
ekvivalent 
almashtirishning 
asosiy 
qoidalari 
quyidagilardan iborat. 
1. Ketma-ket ulangan bo’g’inlarning uzatish funksiyasi alohida bo’g’inlar 
uzatish funksiyalarining kupaytmasiga teng (11.13,a-rasm. Тarkibiy sxemada 
yo’naltirilgan ta’sir bo’g’inlarini ketma-ket ulashda navbatdagi har bir bo’g’inning 
kirishi oldingi bo’g’inning chiqishiga birlashtiriladi), ya’ni: 
W(p)= W
1
(p) W
2
(p) W
3
(p). (11.44) 
2. Parallel ulangan bo’g’inlarning uzatish funksiyasi (tarkibiy sxemada 
yo’naltirilgan ta’sir bo’g’inlarini paralel ulashda barcha bo’g’inlarning kirish 
miqdori bir xil bo’ladi, chiqish miqdorlari esa jamlanadi) alohida bo’g’inlar uzatish 
funksiyalarining yig’indisiga teng (11.13,b-rasm): 
W(p)= W
1
(p)+ W
2
(p)+ W
3
(p). (11.45) 
3.Тeskari manfiy aloqali berk tizimning uzatish funksiyasi (11.13,v-rasm) 
quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
.
)
(
)
(
1
)
(
)
(
,
0
0