O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi

Gidravlik ijro mexanizmlar. Gidravlik yuritmalar asosan diskli drossel 
tuskichni boshkarishda kullanadi. Yuritmalarni maxsus moy bosimli uskunalar 
yordamida ishga tushiriladi. Bu uskuna tarkibidagi bak-akkumulyator doimo bosim 
ostida bulib stansiyadagi barcha nasos uskunalarining drossel tuskichlarini yopish 
uchun yetarli xajmga ega bulishi kerak. Drossel tuskichlarning gidrouzatmalarini 
boshkaruv sxemalaridan biri 10 –arsmda keltirilgan. Gidravlik uzatma bir 
tomonlama xarakatlanuvchi ikkita mexanik bir-biri bilan boglangan porshenli 
servomotor P
1
va P
2
kurinishida bajarilgan. 
Zatvorning xolati 5- diskning 6 ukini aylanishi bilan uzgaradi, uning bir tarafi 
korpus orkali tashkariga chikarilgan va yuritma bilan 4 richagli uzatma va 1- 
lukidan (surgich)ga ega bulgan 2- zolotnik boshkaruv kurilmasi xisoblanadi. 

---

Somnoid ishga tushganda (SV) zolotnik plunjeri yukoriga kutariladi va 12.12 –
rasmda kursatilgan xolatni egallaydi. Moy bilan bosim ostida P
1
servomotorining 
ishchi yuzasiga tusha boshlaydi, P
2
ning ishchi yuzasi esa chikish kismi bilan 
ulanadi. Motorlarning porshenlari chapga suriladi va tuskichning diskini soat 
strelkasiga karshi aylantiradi. SV salenoidi tarmokdan S2 kontakti orkali uiziladi 
vash u xolatda lukidan yordamida ushlab turiladi. Bu xolda S1 kontakti kushiladi 
va tuxtatish solenoidi SO zanjirini ishga tayyorlaydi. Тuskichni yopish uchun SO 
solenoidi ishga tushiriladi v u lekidonni bushatadi. Bu xolda zolotnik plunjerining 
shtoki pastga xarakatlanadi. S1 kontakti SO solenoidning zanjirini uzadi; S
2
kontakt SV solenoidning zanjirini ishga tayyorlab turadi. Endi moy bosim ostida 
zolotnik orkali P
2
servomotorining ishchi yuzasiga tushadi, P
1
servomotorining 
ishchi yuzasi esa chikarish joyi bilan ulanadi. Ikala porshen tuskich diskini soat 
strelkasi buyicha aylantirgan xolda ung tarafga suriladi. 
Тuskichni oxirgi xolati xakida signal beruvchi KV
1
va KV
2
oxirgi 
uchirgichlari tuskich uki bilan mexanik boglangan. Solenoidli yuritma fakat uzib-
ulash vaktidagina energiya iste’mol kiladi. Galtaklarning ta’minoti doimiy tok 
manbasidan amalga oshiriladi. 
12.12 – rasm. Gidravlik ijro mexanizmi: 
1 – lukidon (surgich)» 2- zolotnik; 3 – gidravlik uzatma; 4- richagli uzatma; 5 
– disk; 6 – disk uki; 7 – kontakt tizimi; 
12.7. Nasos stansiyalarini avtomatlashtirish 
Relfi murakkab baland joyda joylashgan yerlarni sug’orishda va boshqa ko’p 
hollarda gidromashinalar yordamida suv beriladi. Mexanik suv ko’tarish usuli 
tarmoqk miqyosida berilgan butun maydonni, shuningdek ayrim qismlarini 
sug’orishda ishlatilishi mumkin. 

---

Mexanik suv ko’tarish yo’li bilan sug’orishda suv nasos stansiyasi orqali
baland nuqtaga chiqariladi, va o’sha yerdan o’zi oqar kanal orkali taqsimlanadi. 
Nasoslar yordamida suv chiqarishga mo’ljallangan gidromexanik va energetik 
asbob - uskunalar va gidrotexnika inshootlari majmuiga nasos stansiyasi deyladi. 
Nasos stansiyalarining asosiy asbob uskunalari ularga o’rnatilgan nasos 
agregatlari (nasos va elektrodvigatel) hisoblanadi. 
Nasos deb, tashqaridan uzatilgan energiyani suyuqlik oqimining bosim 
energiyasiga aylantirib beruvchi gidravlik mashinaga aytiladi. 
Nasosning uzatkich va surgich qismlaridagi solishtirma energiyalar 
ayirmasiga nasosning bosimi deyiladi. 
g
V
V
P
P
Z
Z
E
E
H
2
2
1
2
2
1
2
1
2
1
2









(12.2) 
bu yerda, N- suyuqlik ustunining metr o’lchovidagi nasosning to’la ko’tarish 
balandligi yoki bosimi, m 
Z
1
, Z
2
- tenglashtirish tekisligiga nisbatan surgich va uzatkich o’qigacha 
balandliklar, m 
R
1
, R
2
– surgich va uzatkich qismlaridan absalyut bosimlar, N/m
2
γ- suvning solishtirma og’irligi (9806,05)
V
1
,V
2 
- surgich va uzatkich qismlaridagi oqimning tezliklari, m/s
Nasos elektromatori, mexanik energiya uzatmasi surish va bosimi quvurlardan 
iborat suyuqlik uzatishga mo’ljallangan tuzilmaga nasos qurilmasi deb yuritiladi.
Amaliyotda ochik havzalarga o’rnatiladigan nasos qurilmalari 3 xil 
ko’rinishda bo’lishi mumkin. 1 - nasosning o’qi pastki suv sathidan balandda va 
yuqori suv sathidan pastda, 2 - nasos o’qi pastki va yuqori suv sathlarida balandda, 
3- nasos o’qi pastki va yuqori suv sathlaridan pastda.
Nasos qurilmasining ish tartibi suyuqlik haydashi O bosimi, N quvvati N va 
f.i.k kabi ish ko’rsatkichlari bilan belgilanadi. 
Nasoslarning tavsifnomalari deb, aylanish chastotasi n- const bo’lganda 
)
(
1