Elektrodli datchiklar suyuklik ichiga tushiriladigan bir va bir necha
elektrodlardan tashkil topgan buladi. Bunday turdagi datchiklarda suyuklik
satxining uzgarishi natijasida elektrodlar orasidagi
muxitning aktiv va sigim
utkazuvchanligi uzgaradi. Suyuklik muxitining aktiv utkazuvchanligi uzgarishiga
asoslangan elektrodli satx datchigining sxemasi 2.9,v - rasmda keltirilgan.
Suvni satxini nazorat kilishda elektrodli datchiklar – satx uzgarishlarining
diskret kiymatlarini aniklashda keng kullanadi.
Suv elektr tokini yaxshi utkazuvchi muxit bulganligi uchun belgilangan
elektrodga yetganda yoki undan pastga tushganda signal paydo buladi va suvning
satxi kanchaga uzgarganini kursatadi. Bundan tashkari
suvning satxi uzgarganda
uning utkazuvchan katlamining balandligi uzgaradi, bu esa uning karshiligini
uzgarishiga olib keladi, natijada suvning satx uzgarishini aniklash mumkin buladi.
Elektrodli datchiklar ikki pozitsiyali rostlash tizimlarida diskret satxlarni belgilash
xamda murakkab rostlagichlarda staxni uzgarish tezligini aniklash uchun kullanadi.
«Valday» tipidagi satx datchigi. Ushbu kurilmaning kinematik sxemasi
2.10– rasmda keltirilgan. Uning tarkibida 1-yuk, 2 –pukak va 3- karshi yuk bulib,
ular 4 yoki beshinchi 5 pukak gildiraklaridan biriga osilgan (ularning aylanasining
uzunligi mos xolda 300 va 600 mm). Pukakli gildirak (uzatma nisbati 1:5) 6 va 17
shesternyalar orkali 16 barabanni aylantiradi. Bu
barabanga diagramma kogozi
maxkamlanadi (baraban aylanasi uzunligi 300 mm). 15 pero 10 karetkaga
joylashtirilgan bulib u baraban ukiga parallel xolda ikkita yunaltiruvchi sterjenlar
12 orkali siljiydi. 10- karetka orkali egiluvchan pulat sim 11 utgan. Uning bir
tarafiga 13-rolik orkali utkazilgan 14- yuk ilingan, ikkinchi tarafi esa 9-rolik orkali
utadi va u 7 soat mexanizmi ukiga maxkamlangan.
Shunday kilib, satx uzgarishlarida 16– barabanning
proporsional burchak
siljishi xosil buladi. Shu bilan birga soatli mexanizm 15- peroni baraban ukiga
parallel xolda bir tekisda siljiytadi. Buning natijasida diagrammali kogozda vakt
buyicha suvning satx uzgarishi grafigi chizib boriladi. Nazorat kilinayotgan
maksimal satx uzgarishi 600 sm. 4 va 5 pukak gildiragi xamda almashtiriluvchi 6
va 17 shesternyalar suvni satxini 4 xil masshtabda yozish imkonini beradi: 1:1, 1:2,
1:5, 1:10. soatli mexanizm vaktni 12 va 24 mm/s masshtablarida yozuvchi 8-
almashtiriluvchi barabanlar bilan ta’minlangan. Soatli
mexanizmning ish vakti
karetkaning yurishi bilan chegaralanadi: 12 mm/s masttab uchun 24 m va 24 mm/s
uchun 12 soatni tashkil etadi. Satx uzgarishini belgilashda 1:1 masshtab uchun
xatolik
3 mm, 1:10 masshtab uchun
10 mm ni tashkil etadi.
2.10-rasm «Valday» satx ulchagichining sxemasi
1- yuk; 2- kalkovich (pukak); 3 karshi yuk; 4, 5 – pukak gildiraklari; 6,17 –
shesternyalar; 7- soat mexanizmi; 8, 16- barabanlar; 9,13- roliklar; 10-karetka; 11-
pula tip; 12 – yunaltiruvchi sterjen; 14- yuk; 15- pero;
2.6.2. P’ezoelektrik datchiklar
P’ezoelektrik datchiklarni (2.11-rasm) ishlash prinsipi ba’zi
kristall
moddalarning mexanik kuch ta’sirida elektr zaryad xosil kilish kobiliyatiga
asoslangan. Bu xodisa p ‘ ye z o e f f ye k t deb ataladi. P’ezoeffekt kvars,
turmalin, segnet tuzi, bariy titanat va boshka moddalar kristallarida kuzatiladi. Bu
tipdagi asboblarda. kupincha kvars ishlatiladi. Kvarsning p’ezo elektroeffekti
+500° S gacha bulgan temperaturaga boglik emas, lekin +570°
S dan oshgan
temperaturada bu effekt nolga teng bulib koladi.
2.11-rasm. Pezoelektrik datchikning sxemasi
Pezoelektrik datchiklarning xosil kiladigan EYuK bosimga proporsional
bulib, kuyidagi formula orkali aniklanadi:
Dostları ilə paylaş: