O`zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi
O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
Yüklə 1,01 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O`qituvchining Talabaning
- Ma’ruza - 9. YONG’N XAVFSIZLIGI ASOSLARI. YONISH JARAYONI. YONISH TURLARI. Ma’ruza mashgulоtiningta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli
- O`quv vaqti: 80 minnut Talaba sоni O`quv mashg`ulоtining tuzilishi
- O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
- 2. O’t o’chirishni tashkil qilish.
- 3. Yonishning fizik-ximik asoslari.
- 4. Ishlab chiqarishning yong’in xavfi bo’yicha kategoriyalari.
- 7. O’t o’chirish printsiplari.
- 8. Yong’in haqida xabar berish va aloqa vositalari.
- 9. O’t o’chirishning dastlabki vositalari.
O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
Ishlab chiqarishda mexnat sharoitini yaxshilash xamda soglom va xavfsiz ish sharoitini tashkil etish uchun birinchi navbatda mexnat muxofazasini yaxshilash buyicha rejali tadbirlar ishlab chikish talab etiladi. Bu rejali tadbirlar Kasaba uyushmasi Kumitasi bilan kelishilgan xolda tuzilmogi va zarur mablaglar bilan tahminlanmogi zarur. Mexnat muxofazasini yaxshilash buyicha bajariladigan barcha ishlar bir yilga, besh yilga va kelajakka muljallangan kompleks rejalar asosida amalga oshiriladi. Mexnat muxofazasini yaxshilash buyicha tuziladigan bir yillik rejada kuzda tutilgan tadbirlar tashkilot mahmuriyati bilan kasaba uyushmasi kumitasi urtasida tuzilgan mexnat muxofazasi buyicha kollektiv shartnomada uz ifodasini topadi. Kollektiv shartnoma loyixasi yil boshida ishchilarning umumiy majlisida muxokamaga kuyiladi va u mahkullangach tashkilot mahmuriyati xamda kasaba uyushmasi kumitasi tomonidan tasdiklanadi. Mexnat muxofazasini yaxshilash buyicha tuziladigan tadbirlar asosan kuyidagi bulimlarni uz ichiga olishi mumkin: a) Ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni oldini olish: -barcha yangi kurilaetgan obhektlarni mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi masalalarini kamrab olgan ishlab chiqarish ishlari loyixasi bilan tahminlash; -ish joylarida ishlaetgan barcha mashina va mexanizmlarning sozligi va texnikaviy xolati ustidan kathiy nazorat kilib borish xamda ularni belgilangan vaktlarda sinovdan utkazish; -sodir bulgan baxtsiz xodisalar yana takrorlanmasligi uchun ularni taxlil kilib borish; -xavfsizlik texnikasi xolati ustidan uch boskichli mahmuriy-jamoat nazoratini doimiy ravishda olib borish; -xavfsiz mexnat sharoitini tahminlaydigan yangi moslama va vositalar ishlab chikish; -elektr kurilmalari va jixozlarining yerga ulanganligini tekshirib borish; -ishchilarni maxsus kiyim boshlar va shaxsiy ximoya vositalari bilan tahminlash, ulardan foydalanish darajasini nazorat kilib borish; -ishchilar va injener-texnik xodimlarni xavfsizlik texnikasi buyicha kullanmalar bilan tahminlab borish.
-ish joylarida va dam olish xonalarida normal mikroiklim bulishini tahminlash; -ishchilar va xodimlarni ishga va ishdan avtobuslarda yeki shu maksadlar uchun maxsus jixozlangan avtomobillardagina tashish; -ishlab chiqarishda kasb kasalligini oldini olish buyicha kompleks tadbirlar ishlab chikish; -belgilangan ish turlari uchun meditsina kuriklarini tashkil kilish; -ish joylari va dam olish xonalarining sanitariya xolatini yaxshilash; -loyixa asosida talab etiladigan ish joylari va binolarida shamollatish, shovkin va titrashni kamaytirish moslamalarini urnatish; -maxsus kiyim boshlarni kuritish, dush, yuvinish xonalarini xamda issik tsexlarda gaz suvlarini tashkil etish; -belgilangan ish turlaridagi ishchilarni sut va boshka profilaktik ozik-ovkatlar bilan tahminlashni tashkil etish:
-ishlab chiqarish madaniyatini yuksaltirish, ishlab chiqarishga yangi texnologiyalar va yangi texnikalarni joriy etish; -xavfsizlik texnikasi xolatini yaxshilashga yunaltirilgan ratsionalizatorlik va ixtirochilik ishlarini keng yulga kuyish; -xavfsizlik texnikasi xolatini yaxshilashga yunaltirilgan musobakalar tashkil etish; -ish joylari, sanitar vagon-uychalar va boshka ishlab chiqarish binolarini yangi zamonaviy shamollatish xamda isitish kurilmalari bilan jixozlash;
-barcha ishchilar va injener-texnik xodimlarni xavfsizlik texnikasi buyicha ukitish, yuriknomalar berish va bilimlarini sinovdan utkazish; -xavfsizlik texnikasi va favkulodda xolatlarda xaet faoliyat xavfsizligi buyicha kabinetlar tashkil etish; -xaet faoliyati xavfsizligi yeki mexnat muxofazasi buyicha seminarlar tashkil etish; -yangi joriy etilgan texnik vositalardan foydalanish buyicha yuriknoma va kullanmalar ishlab chikish. Yukorida keltirilgan tadbirlar majmui korxonaning ishlab chiqarish soxasiga boglik xolda kerakli kushimchalar bilan tuldirilishi yeki uzgartirilishi mumkin. Ushbu tadbirlarni amalga oshirish uchun rejalashtirilgan mablaglarni kuyidagi tartibda taksimlash maksadga muvofik xisoblanadi: ishlab chiqarishda sodir bulgan baxtsiz xodisalarni oldini olish uchun – 40%; kasallanishni oldini olish uchun – 20%; mexnat sharoitini yaxshilash uchun – 30%; mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi buyicha ukitish xamda targibot ishlarini olib borish uchun – 10%. Korxona mahmuriyati kasaba uyushmasi kumitasi va yukori tashkilotlarning roziligi bilan sarflanadigan mablaglarni bir gurux tadbirlardan ikkinchisiga utkazishi mumkin. Bu tadbirlar uchun kuzda tutilgan mablaglarni boshka tadbirlar uchun sarflash takiklanadi. Mexnatni muxofaza kilishni moliyaviy tahminlash davlat tomonidan, shuningdek mulk shaklidan kathiy nazar jamoat birlashmalari, korxonalarning ixtieriy badallari xisobiga amalga oshiriladi. Mexnatni muxofaza kilish uchun tegishli byudjetlardan aloxida kayd bilan ajratiladigan byudjet mablaglaridan (Respublika va maxalliy) boshkaruv xamda nazorat idoralarini saklash, ilmiy-tadkikot ishlarini moliyaviy tahminlash, mexnatni muxofaza kilishga oid davlatning anik maksadga karatilgan dasturlarini bajarish uchun foydalaniladi. Xar bir korxona mexnatni muxofaza kilish uchun zarur mablaglarni jamoa shartnomasida belgilangan mikdorda ajratadi. Korxonalarning xodimlari ana shu maksadlar uchun kandaydir kushimcha chikim kilmaydilar. Korxonalar uzining xujalik, tijorat, tashki iktisodiy va boshka faoliyatidan keladigan foyda (daromad), shuningdek boshka manbalar xisobiga mexnatni muxofaza kilishning markazlashtirilgan fondlarini tashkil etish xukukiga ega. Mexnatni muxofaza kilish fondiga karatiladigan foydaga solik solinmaydi.Mexnatni muxofaza kilishga muljallangan mablaglarni boshka maksadlarda ishlatish mumkin emas. (Uzbekiston Respublikasining mexnatni muxofaza kilish tugrisidagi konuni, 11-modda.) Ma’ruza - 9. YONG’N XAVFSIZLIGI ASOSLARI. YONISH JARAYONI. YONISH TURLARI. Ma’ruza mashgulоtiningta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli
O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1. Qisqacha mahlumot. Mahlumki, O’z. Respublikasida o’rta hisobda har 4-5 minutda bir yong’in bo’lib turadi. Yong’in tufayli har kuni 23 odam, shulardan 4-5 yosh bolalar halok bo’ladilar va 27 kishi jarohatlanadi. Oxirgi 15 yil ichida mamlakatimizda yong’inlar soni 42% va ulardan ko’rilgan moddiy zarar 2,5 marta ortganligi mahlum. Odamlar o’limi 2,9 marta ortgan. O’rta hisobda har kuni 400 yong’in bo’lishi qayd qilingan. Ko’p hollarda yong’in yosh bolalarning olov bilan o’ynashi yoki kattalarning mast holatlarida yuz beradi. Masalan, 1987 yili yong’indan mast holda 4 ming shundan 500 yosh bolalar halok bo’lgan. Oxirgi 4 yil ichida AQSH da yong’inlar soni ortganligi qayd qilinadi. Yiliga 3 mln. yong’in. Bizda 150 ming (faqat yiriklari). Yiriklariga moddiy zarari 50 mingdan ziyodlari kiradi. O’zbekistonda eng ko’p yong’in hodisalari Samarqand, Buxoro va Sirdaryo viloyatlaridadir. Ayniqsa savdo sohasida yong’inlar serob. 1986 yil Urgut tamaki fabrikasi butkul yonib ketdi. U davlatga 1 mln 876 ming so’m zarar keltirdi. Sabablari qidirilganda direktor, bosh injener yong’in xavfsizligining elementar qoidalarini ham bilmasliklari aniqlandi. Yong’inlar xalq xo’jaligiga katta moddiy zarar yetkazadilar va bundan tashqari baxtsiz hodisalar bilan bog’liqdir. Bu bizni yong’in xavfsizligi choralarini mehnat muhofazasi tadbirlari bilan boQlangan holda o’rganishimizni taqozo qiladi. Yong’in sanoqli daqiqalarda yuzlab va minglab kishilarning mehnatini yo’q qilib yuborishi mumkinligini yoddan chiqarmaslik kerak. SHuning uchun bino va mashina-uskunalar, xom ashyo, tayyor mahsulot va boshqa moddiy boyliklarni yong’indan saqlash barcha grajdanlarning burchidir va umudavlat miqiyosda olib boriladi.
Xozirgi vaqtda yong’inga qarshi kurashning ikki: kasbiy va ko’ngilli turlari mavjud. Kasbiy yong’in muhofazasi o’z navbatida: - Harbiylashgan (yirik shahar va muhim obhektlarni boshqaradi); - Harbiylashtirilmagan (nohiya markazlari va yirik sanoat korxonalarini boshqaradi); - Tarmoq yong’in muhofazasi (shu tarmoq korxonalarini boshqaradi). Har qanday korxonada yong’in muhofazasining qaysi strukturasi bo’lishidan qathiy nazar ko’ngilli yong’in drujinalari tuziladi.
Yonish deb, yonuvchi modda bilan oksidlovchining o’zaro tahsir jarayoni natijasida issiqlik va yorug’lik ajralib chiquvchi murakkab fizik-ximik jarayonga aytiladi. Oddiy sharoitda oksidlovchi vazifasini havodagi kislorod bajaradi. Ayrim hollarda xlor, brom va boshqa ximiyaviy moddalar oksidlovchi vazifasini bajaradi. Yonuvchanligi bo’yicha barcha qurilish materiallari uch gruppaga bo’linadi. Yonmaydigan - yuqori harorat yoki alanga tahsirida alangalanmaydi, yonmaydi va cho’g’lanmaydi (beton, temirbeton, g’isht va boshqalar). Qiyin yonuvchan - alanganing doimiy tahsiri ostida alangalanuvchi, cho’g’lanuvchi materiallar. Alanga manbai olingach, yonish va cho’g’lanish to’xtaydi (organik to’ldirmali gipsdan va betondan yasalgan qismlar, o’tga chidamli modda shimdirilgan yog’och qismlar va h.k.). Yonuvchan - yuqori harorat va alanga tahsirida alangalanuvchi yoki yonuvchi, alanga manbai olib tashlangach ham yonishi yoki cho’g’lanishni davom ettiruvchi materiallar (organik materiallar, yog’och mahsulotlari, bitum, ruberoid va sh.o’.) kiradi. Bino va inshoatlarning o’tga chidamliligining miqdoriy xarakteristikasi “o’tga chidamlilik chegarasi” bilan belgilanadi. O’tga chidamlilik chegarasi shu konstruktsiyaning soatlar bilan o’lchanadigan o’tga qarshilik ko’rsata olish vaqtidir. Bu quyidagi uch belgilardan biri paydo bo’lgangacha ketgan vaqtdir. 1. Konstruktsiyada (devor, poydevor, ustun, ship, pol va sh.o’.) alanga o’ta oladigan teshik yoki yoriqlar hosil bo’lguncha. 2. Konstruktsiyaning orqa tomonida haroratning 1400C dan ortiq qizib ketishi. 3. O’z og’irligini ko’tara olmay, yiqilib tushishi.
Yong’in xavfi bo’yicha barcha texnologik jarayonlarni quyidagi 5 kategoriyaga bo’lish mumkin: A kategoriyasi - portlash va yong’in xavfi bor. Bularga chaqnash harorati 280S gacha bo’lgan suyuqliklar saqlanadigan va ishlatiladigan tsexlar kiradi (benzin omborlari, neftni qayta ishlash zavodlari). B kategoriyasi - portlash va yong’in xavfi bor. Bularga chaqnash harorati 280S da 610S gacha bo’lgan suyuqliklar saqlanadigan va ishlatiladigan tsexlar kiradi (neft mahsulotlari omborlari). V kategoriyasi - yong’in chiqish xavfi bor. Bularga yonuvchan qattiq materiallar bilan ishlaydigan va chaqnash harorati 610S dan yuqori bo’lgan suyuqliklar saqlanadigan va ishlatiladigan tsexlar kiradi (to’qimachilik korxonalari). G kategoriyasi - bular qizigan, cho’g’langan va erigan holdagi moddalarning hamda gaz va suyuq holidagi yoqilQilar mavjud tsexlardir (kuznitsalar, qozonxonalar, issiqlik bilan ishlov berish va boshqa tsexlar). D kategoriyasi - bular yonmaydigan materiallarn sovuq holida ishlov berish tsexlari kiradi (mexanika tsexlari, lubzavodlari va sh.o’.).
Yonishning quyidagi fazalari belgilangan: 1. CHaqnash. Agar sekin-asta qizdirib borilayotgan suyuq yonilQi utsiga alanga olib borilsa, undan ajralib chiqayotgan bug’lari mahlum bir haroratda ko’k alanga berib chaqnaydi va o’sha zahoti o’chadi. Ana shu haroratni shu moddaning chaqnash harorati deyiladi. Ajralib chiqqan gazning o’chib qolishiga sabab, bu haroratda yonishni davom ettirishga yetarli bug’ ajralib chiqmasligidir. 2. Alangalanish. Suyuqlikni qizdirish davom ettirilsa, chaqnash haroratidan keyin uning qizishi orta borgan sari ajralib chiqayotgan gazlar miqdori ham orta boradi va shunday payt keladiki, alanga olib kelinganda, gazlar chaqnaydi va yonishda davom etadi. Bu voqea sldir bo’lgan harorat alangalanish harorati deyiladi. 3. O’z-o’zidan alangalanish. Agar yonuvchi moddani alangalanish haroratidan yuqori haroratda qizdirish davom ettirilsa, lekin ochiq alanga olib berilmasa, shunday vaqt keladiki, undan ajralib chiqayotgan gazlar o’z-o’zidan alangalanib ketadi. Bu sodir bo’lgan harorat, shu moddaning o’z-o’zidan alangalanish harorati deyiladi. 4. O’z-o’zidan yonib ketish. Ayrim qattiq yonuvchan moddalar noto’g’ri saqlanganda o’z-o’zidan yonib ketishlari mumkin. Masalan, nam poxol, nam toshko’mir, nam paxta, moyli latta va sh.o’. Bu hodisa mahlum haroratlardagina bo’lishi mumkin. Bu haroratni o’z-o’zidan yonib ketish harorati deyiladi. Yonuvchi suyuqliklar ikki guruhga bo’linadi: 1. CHaqnash harorati 450S gacha bo’lganlari. Ular yengil yonuvchan suyuqliklar (LVJ) deb ataladi. Bularga benzin, oltingugurt gidroksidi, spirtlar va sh.o’. kiradi. 2. CHaqnash harorati 450S dan yuqori bo’lganlari. Ular yonuvchan suyuqliklar (VJ) deb ataladi. Bularga ko’pgina neft mahsulotlari kerosin, mazut, solyarka va boshqalar kiradi. Gazlarning yonish jarayoni juda tez kechadi. Ularning har bir molekulasi havodagi kislorod molekulasi bilan kontaktda bo’lishi mumkin, shuning uchun ular baravar yonishga tayyor bo’ladi. Yonuvchi modda bo’ylab alanganing tarqalish tezligi m/s larda bo’lsa yonish deb, yuzlab m/s larda bo’lsa portlash deb, minglab m/s larda bo’lsa - detonatsiya deb ataladi. Detonatsiya xususiyati ammonal, tol va sh.o’. moddalarda mavjud.
Portlashning kontsentratsiya chegarasi deb, yopiq idish ichidagi yonuvchi gaz yoki uning bug’ini havo bilan shunday aralashmasiga aytiladiki, unda alanganing tashqi manbaidan yonib yoki portlab ketadi. Buni amalda sinab ko’rish uchun, havo bilanto’ldirilgan yopiq idishni olib, unga oz-ozdan yonuvchi gaz yoki bug’ qo’shib beriladi va har gal yoqib ko’riladi. Bu gazning kam miqdorida (% larda yoki og’irlik kontsentratsiyasida) aralashma alangalanmaydi, demak idish ichidagi bosim o’zgarmaydi. Yonuvchi gaz va bug’larning portlash kontsentratsiya chegarasi. A - portlashning pastki chegarasi. B - portlashning yuqori chegarasi. Yuqoridagi rasmdan ko’rinib turibdiki, ordinata o’qlariga yonuvchi moddaning kontsentratsiyasi, abtsissa o’qiga esa idish ichidagi aralashmani yoqishga harakat qilingandagi portlash bosimi keltirilgan. Bu 1,2,3,4 nuqtalar. Kontsentratsiyani oshirib borilgan sari shunday bir vaqt keladiki aralashma kuchsiz, zo’rQa seziladigan portlaydi (chizmada “A” nuqtasi). Kontsentratsiya oshirib berilgan sari portlash bosimi ham oshib borishi bilan portlash bosimining kamayishi kuzatiladi. Mahlum maksimal kontsentratsiyada esa butunlay portlash bo’lmaydi (chizmada “B” nuqtasi). Yonuvchi gaz yoki bug’ning yoqqanda portlash hosil qila oladigan havo bilan eng kam miqdordagi aralashmasi portlashning pastki chegarasi deb ataladi. Yonuvchi gaz yoki bug’ning yoqqanda yonmaydigan havo bilan eng ko’p miqdordagi aralashmasi portlashning yuqorigi chegarasi deb ataladi. “Elektr uskunalarini joylashtirish qoidalari” bo’yicha (PUE) tsexlar va tashqi uskunalarni yong’in va portlash xavfi bo’yicha klassifikatsiyasi ishlab chiqilgan. 7. O’t o’chirish printsiplari. 1. Yong’in manbaini havodan ixotalash yoki yopiq xonalarda havodagi kislorod miqdorini yonmaydigan gazlarni yuborish hisobiga kamaytirish. 2. Yong’in manbaini mahlum haroratgacha pasaytirish. 3. Alangadagi ximiyaviy reaktsiyani tezlik bilan tormozlash (ingibirlash). 4. Kuchli suv yoki gaz oqimi bilan yonib turgan yuzalardan alangani o’zib tashlash. 5. Olovning yoo’lini to’sish, uni mahlum kanallar orqali yo’naltirib yuborish. 8. Yong’in haqida xabar berish va aloqa vositalari. Yong’in haqidagi xabar berish va aloqa vositalari korxonaning barcha binolari o’z ichiga oladigan va shaharning eng yaqin o’t o’chirish komandasi bilan boQlangan qilib o’rnatiladi. Yong’in haqida xabar berish va o’t o’chirish komandasini korxonaga chaqirish uchun tsexlarni xabar beruvchi asboblar bilan tahminlash kerak. Xabar beruvchi asboblar bo’lmagan taqdirda obhektlarda ichki aloqa telefonlari va rayon yoki shahar o’t o’chirish komandasi bilan boQlangan telefon bo’lishi kerak. Agar telefon ham bo’lmasa, oddiy yong’in haqida tovush xabarlari beriladi (qo’nQiroq chalish, osilgan temir parchasiga temir tayoqcha bilan urish, sirena berish va h.k.). Xabar beruvchi asboblarni boshqarish pulg’tiga ulash ikki xil sxemada bo’ladi. Qabul apparati har bir signalni qabul qilish, yozib qo’yish asboblari bilan tahminlanadi. Har biri mahlum sondagi (16,30,60) nurlarga mo’ljallangan. Avtomatik ravishda xabar beruvchi vositalar. Mahlumki, yong’in yorug’lik, issiqlik va tutun chiqishi bilan birga kechadi. Yong’in haqida xabar beruvchi asboblarning ham ishlash printsiplari ham shu fizik hodisalarning tahsir qilishiga asolangan. To’qimachilik, yengil, paxta tozalash va matbaa korxonalarida maqsadga eng muvofiq xabar beruvchi asboblar yorug’lik bilan tutun tahsirida ishlaydigan xabar beruvchi asboblardan ionizatsion ko’proq qo’llanadi. 9. O’t o’chirishning dastlabki vositalari. O’t o’chirishning dastlabki vositalari endigina boshlanayotgan yong’inlarni o’chirishga mo’ljallanadi. Korxonalar hovlisida, tsexlarda, mahlum joylarda devorlarga yoki alohida taxtaga “yong’in postlari” (“Pojarnqy post”) o’rnatiladm. U qizil rangga bo’yaladi va unda o’t o’chirish uchun kerakli dastlabki vositalar: misrang, lopatka, bolta, ilgak, chelak, namat, ko’pikli va karbonat angidridli o’t o’chirish asboblari, bochkada suv va yashikda qum va boshqalar bo’ladi. O’t o’chirishda ishlatiladigan asosiy vosita suvdir. Suvning o’t o’chirishdagi samaradorligi quyidagilar bilan ifodalanadi: - u ko’p miqdorda issiqlik yutish xususiyatiga ega. 1 litr suv 539 kkal issiqlik yutadi; - u yuzalarni xo’llash xususiyatiga ega. Yuzalarni xo’llab undagi issiqlikni yutib alangani boshqa yuzalarga o’tishiga yo’l qo’ymaydi; - uning sirt taranglik koeffitsienti juda kichik. SHuning uchun u yuzalarning kichik tirqishlariga ham kirib, u yuzalarni ham sovutadi; - u qizigan yuzalarga tushganda tezda bug’ holatiga aylanadi. Bunda hajmi 1700 marta kattalashadi. Bug’ vaqtincha yonib turgan yuzalarni qamrab olib unga havodagi kislorodning o’tishiga to’sqinlik qiladi va uni o’chiradi. Lekin suvni ham hamma hollarda ishlatib bo’lavermaydi. Uni kislorod bilan tez birikuvchi moddalar metalsimon kaliy, natriy va kaobidlarni o’chirishda ishlatib bo’lmaydi. CHunki bularga suv tushganda ochiq alanga bilan yona boshlaydi. Karbidlar esa suv bilan reaktsiyaga kirishib yonuvchi va portlovchi (atsetilen, metan va boshqa) gazlar paydo qiladi. SHu bilan birga elektr uskunalarini, qimmatbaho mashinalarni, kitob va boshqa shunga o’xshashlarni o’chirishdan suvdan voz kechish kerak bo’ladi. Suv bilan o’chirish mumkin bo’lmagan hollarda maxsus vositalar qo’llanadi. Ularga ximiyaviy, havo-mexanik ko’pik, karbonat angidrid gazi, har xil tarkiblar, suv bug’i va boshqalar. BoshlanQich yong’inlarni o’chirishda OXP-10 ximiyaviy ko’pikli o’t o’chirgich ishlatiladi. U quyidagicha tuzilgandir. R=2 atm.
2. Bo’yin. 3. Stakan N2SO4 - sulg’fat kislotasi solinadi. Plastmassadan yasaladi. 4. Rezina tiqin (probka). 5. Dastak. 6. Ko’pik chiqishi uchun teshik. 7. Tiqinni ochish dastagi.
1.Po’lat ballon. 2.Sifon naycha. 3.Ochqich. 4.Ventil. 5.Portlashdan saqlagich moslama. 6.Dastak. 7.Karnay (diffuzor). Ko’piklar. Ko’piklar qattiq moddalarni va suv bilan reaktsiyaga kirishmaydigan suyuqliklarni o’chirishda ishlatiladi. Ko’pikning o’t o’chirish xususiyati uning karraligi bilan, yahni uning hajmini suyuq holatdagi hajmiga nisbati bilan, turQunligi bilan, ko’pikchalarning mayda-yirikligi bilan va yopishqoqligi bilan belgilanadi. Ko’piklar asosan ikki xil: ximiyaviy va havo-mexanik turlari bo’ladi. Ximiyaviy ko’pik - bu yuqorida aytganimizdek, kislota bilan ishqorning aralashmasidir. Ximiyaviy ko’pikni ishlatish tobora kamayib bormoqda, sababi qimmatga tushishi va o’t o’chirishni tashkil qilishning murakkabligi. Havo-mexanik ko’piklarni past (20), o’rta (20-200), yuqori (200 karra) karrali ko’piklarni maxsus ko’pik hosil qiluvchi apparatlarda PO-1, PO-1D, PO-6K, PO-ZA (IVA), “SAMPO”, PO-1S, PO-11 moddalari yordamida olinadi. Bular ko’pik generatorlariga solib katta suv bosimi ostida alanga yuzasiga yuborib o’chiriladi. PGM-50 penogeneratorining sxemasi. 1. Ko’pik hosil qiluvchi kukun solinadigan bunker. 2. Kukunnni yuborib turuvchi mexanizm. 3. Diffuzor kamerasi. Suv oqimi 4 kg/sm2 bosim ostida kelib diffuzor kamerasi 3 da manfiy bosim hosil qiladi (razrejenie). SHuning hisobiga bunker 1 dan kukunni yuborib turuvchi mexanizm 2 orqali kukun suvga aralashadi. O’osil bo’lgan aralashma ko’pik holida ichaklar orqali yong’inga yo’naltiriladi. Suv manbalari. Suv manbalari uch turli: - ochiq suv havzalari (daryo, ko’l, dengiz, kanallar); - yopiq suv havzalari (er osti suvlari, artezion quduqlar); - shahar suv tahminoti tarmoQi. Ko’pgina to’qimachilik, yengil, paxtachilik va matbaa korxonalarida xo’jalik va o’t o’chirish vodoprovod sistemalari birlashtiriladi. Ular binoning tashqi va ichki tomonidan o’t o’chirish ishlarini tahminlaydi. Bundan tashqari korxona hovlisida hovuzlar qurish mo’ljallanadi. Ular to’rtburchak, kvadrat va doira shaklida bo’ladi. CHuqurligi 2-3 m, diametri 10-12 m dan ortmaydi. Ulardan obhektgacha bo’lgan masofa 150 m dan, (motopompalar) suvnasoslar ishlatilganda esa 200 m dan oshmasligi kerak. Ishlab chiqarish va omborlar zonasida suv hovuzlarining hajmi 300 m3 dan kam bo’lmasligi va ish unumdorligi 30 l/s dan kam bo’lmagan suv nasoslar o’rnatilgan bo’lishi kerak. Tashqi o’t o’chirish vodoprovodi. Avval aytganimizdek, korxona hovlisidagi hamma obhektlarni o’t o’chirishuchun suv bilan tahminlash maqsadida vodoprovod o’tqaziladi. Vodoprovod ikki xil, past bosimli va yuqori bosimli bo’lishi mumkin. Buni tanlash texnik-iqtisodiy samaradorligi asosida belgilanadi. To’qimachilik korxonalarida, ko’pincha past bosimli, xo’jalik vodoprovodi bilan birlashtirilgan sistema qo’llanadi. Kerakli bosimni statsonar yoki keltirilgan suv nasoslari hosil qiladi. Korxona hovlisida vodoprovod quvurlarini yo’llarga parallel qilib asosiy binolardan v=N/2 + 3 m masofada o’tqaziladi.
Gidrantlar yo’l ostiga, trotuarlar ostiga o’rnatilmaydi. CHunki tarsnport vositalari hamda yo’lovchilar harakatiga to’sqinlik qiladi. Korxona territoriyasidagi har bir nuqta kamida ikkita gidrant orqali o’chirilishi ko’zda tutilishi kerak. Gidrantlar yer osti va yer usti turlariga bo’linadi. Yer osti gidrantlarining afzalligi u qishda muzlamaydi, no’qsoni, qorli sharoitda darrov topish qiyin. Yer usti gidrantiesa aksincha, topish oson, lekin sovuqda ichidagi suv muzlab qoladi. Ichki o’t o’chirish vodoprovodi. To’qimachilik, yengil, paxtachilik va matbaa korxonalarida o’t o’chirish vodoprovodlari tsexlarning devorlariga, ustunlariga va zinapoya kataklariga, poldan 1,35 m balandda o’rnatiladi. Ularning yoniga old tomoni oynaband yog’och shkaf o’rnatilib, bu shkafning ichida uzunligi 10 yoki 20 metrli ichak va uning uchiga o’rnatiladigan stvol bo’ladi. Stvol uchining diametri 13 yoki 16 mm bo’ladi. SHkafning oynasi ustiga qizil rangda “pojarnqy kran” (PK) deb yozib qo’yiladi. Ichki kranlar orasidagi masofa ichaklarning uzunligiga qarab, yahni 10 m.li bo’lsa - 30 m, 20 m.li bo’lsa - 50 m olinadi. Ichki vodoprovod kranlari tashqi eshiklarga yaqin yerlarga, isitiladigan, zinapoya kataklariga, koridorlarga hamda alohida joylashgan xonalarning eshiklari oldiga o’rnatiladi. CHunki alanga zo’rayib hammayoqni qamrab ola boshlasa, undan xavfsiz ravishda chekinish mumkin bo’ladi. Mexanizatsiyalashgan o’t o’chirish vositalari. Bularga o’t o’chiruvchi avtomobillar, ko’chma va statsionar o’t o’chirish uskunalari kiradi. O’t o’chiruvchi avtomobillar ikki xil, suvni va ko’pik hosil qiluvchi qorishmani o’zi bilan olib boruvchi avtotsisternalar hamda o’t o’chirishning boshqa vositalari uchun maxsus xillarga bo’linadi. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||