Bitiruv malakaviy ishi mavzusining tarkibi
t zilma iy e a iga a,
ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish qismidan, uch bobdan, hulosa va takliflar
am a f y ala ilga a a iy tla y ati a i at.
7
I-BOB. MAMLAKATDA KICHIK BIZNES VA XUSUSIY
TADBIRKORLIKNING IJTIMOIY-IQTISODIY AHAMIYATI UNING
RIVOJLANISH YO’NALISHLARI
1.1.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati
O z e i t z mustaqilligini q lga kiritgan dastlabki kunlaridan boshlab,
jamiyatda tadbirkorlik ruhini qaror toptirib, shu asosda odamlarda mulkdorlik
t yg i i yg ti ga jiddiy e ti qaratildi.
Mamlakatimizda tadbirkorlik e tla i erkin faoliyat yuritishi uchun qulay
shart-sharoitlar yaratish, xususan, byurokratik t iqla i olib tashlash, yuqori
likvidli mahsulotlar, xom ashyo va materiallarni ochiq birja savdolarida sotishni
tashkil etish, yangi tuzilayotgan tadbirkorlik e tla i i yxatga olishni
osonlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Tadbirkorlar
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sertifikatlashga doir qarorlar kichik
biznes va xususiy tadbirkorlarga keng imkoniyatlar ochib berdi.
Kichik biznesning ravnaq topishini ag atla ti i va tadbirkorlarning haq-
huquqlarini himoya qilish y li a davlat boshqaruv organlari bilan bir qatorda
nodavlat va xalqaro tashkilotlar ham faoliyat olib bormoqda. Ular kichik
korxonalar va yakka tadbirkorlarga amaliy yordam berish, jamiyatda tadbirkorlik
harakatini kengaytirish hamda rivojlanishini q lla -quvvatlashga munosib hissa
q i m q a.
Tadbirkor va ishbilarmonlarning bunyodkorlik harakatlari mamlakatimizda
bozor iqtisodiyotiga ti y li a olib borilayotgan islohotlarning ajralmas qismi
sifatida zi i g ijobiy samarasini bera boshladi. Eng asosiysi – ggi yillarda
iqtisodiy i atla i barqaror tus oldi. Erkin iqtisodiyotning sinalgan
tamoyillariga izchil amal qilinishi natijasida tadbirkorlikning iqtisodiyotdagi i
va ahamiyati oshdi. Pirovardida, kichik biznesning shakllari kengayib, aholining
mulkka egalik t yg i yg a boshladi. Bu hol kichik va ta mulkdorlar
sinfining shakllanishiga keng y l ochib bermoqda.
8
Kichik biznes va tadbirkorlik e tla i, ularning faoliyati haqida
gapirganda, ushbu e tla faoliyat olib borayotgan muhit – iqtisodiy, ijtimoiy va
qonuniy tizim muhim ahamiyatga ega. Ya i, kichik biznes va tadbirkorlik
e tla i uchun ma l m iqtisodiy zona mamlakat misolida olinadigan l a, shu
mamlakatda ushbu faoliyat bilan g lla i i g qonuniy asoslari qay darajada
y lga q yilga va u amaliyotda qanday ishlamoqda; mamlakatda kichik biznes
va tadbirkorlik bilan g lla i uchun iqtisodiy imkoniyatlar mavjudmi, ushbu
faoliyat turlari bilan g lla i i g ijtimoiy jihatlari zi a nimalarni mujassam
etadi, degan savollar t g ili i tabiiy. Shunday ekan, yuqoridagi faktorlarni z
ichiga oluvchi O z e i t agi kichik biznes va tadbirkorlik muhitini ga i va
uning ziga xos xususiyatlarini ochib berish ushbu sohani yanada chuqurroq
ga i imkoniyatini yaratadi.
Respublikamizda faoliyat atay tga kichik biznes e tla i ish
tajribasi, ularning yirik korxonalarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega ekanligini
at i. Jahon tajribasi tasdiqlashicha, kichik biznes e tla i sektorini
rivojlantirish turli tovar bozorlarida haqiqiy raqobat muhitini shakllantirish, katta
shaharlarda va ayniqsa qishloq joylarida mehnat resurslaridan hamda mahalliy xom
ashyo resurslaridan oqilona foydalanishga imkon yaratadi.
Prezidentimiz I.A.Karimov ta i laga la i e : “Kichik biznes, xususiy
tadbirkorlik mamlakatning nafaqat yalpi ichki mahsulotini shakllantirishda asosiy
g i , balki aholi bandligi va daromadlari manbaining, milliy farovonlika
erishishning muhim omili ham li i darkor.”
3
Kichik biznes e tla i i tashkil etish zarurligi quyidagi holatlar bilan
ifodalanadi:
a)
birinchidan,
bozor
iqtisodiyotiga
tay tga
mamlakatda
xususiylashtiriladigan, sinayotgan korxona va tashkilotlarda ishsizlar paydo la
boshlaydi. Kichik biznes e tla i i ta i etish natijada kishilarga yangi mulk va
ish i i yaratishga imkon beradi;
3
I.A.Karimov. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma lmiz.-T.: O z e i t , 2001 y . – 407 b.
9
b) ikkinchidan, kichik biznes e tla i i g paydo li i yirik biznes
monopolizmini tugatishga imkon beradi, i te m l bozorini shakllantiradi, erkin
raqobat muhitini yaratadi, infratuzilma e tla i i rivojlantirishni tezlashtiradi;
v) uchinchidan, bu e tla iqtisodiyotning innovatsion majmuasi asosi
la i. Juda tor y ali agi korxonalar yangiliklarni joriy qilish, sotish,
i te m l ila ga etkazish bilan g lla i a i;
g) t ti i a , q ma korxonalar orqali jalb qilinuvchi xorijiy
investitsiyalar asosan kichik biznesga y alti ila i.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish amalga oshirayotgan
islohotlarimizning asosiy g i i hisoblanadi.
Chunki birinchidan, kichik va ta biznes rivojlangan jahon iqtisodiyotining
tarkibini tashkil etuvchi muhim tarmoq li hisoblanadi. Uning faoliyati nafaqat
yirik biznesning, balki butun mamlakat iqtisodiyotining muvaffaqiyatli
rivojlanishiga bevosita ta i qiladi.
Bundan tashqari ichki bozorning i te m l tovarlari bilan t l i ili i va
aholiga turli xizmatlar atili i, eksport salohiyatining i i, aholining ish
bilan ta mi la va uning real daromadlarini payti i masalalarining echimi
ham ana shu tarmoqning e g li barqaror rivojlanishiga g liq. O z e i t a
amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish bilan
tavsiflanadi. Shu jihatdan, hozirgi kunda respublikamizda kichik biznes va xususiy
ta i li fa liyati i i la ti i ga al i a e ti e ilm q a. C i, i i
biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirish masalasiga davlatimiz
iqtisodiy siyosatining strategik vazifasi sifatida qaralmoqda.
Ki i iz e apital taq illigi a iti a p ma lag tala etmay iga
x ali fa liyati ifati a e la ayla ma i i g y q i atla i i ta mi lay i,
iqtisodiyotni qayta qurish, iqtisodiy nobarqarorlik va resurslar cheklanganligi
sharoitida i te m l z i i a lla ti i a i t l irish muammosini tez hamda
tejamli tarzda hal etadi.
10
Ki i x ala i te m l tala i i g zga i iga a l m la a i a
y l ila i te m l z i agi za iy m za at i ta mi lay i. H zi gi payt a
a afaqat iqti iy t i g i atla i i a allashtirishda, balki
mamla atimiz i yat a m im lga a li a a li a ma la i i
i i ma alala i i al eti a am eta i i t tmoqda.
Oxirgi yillarda respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bilan
g lla i x ala i yil ayi ti ay tga i a i g iz il
rivojlanayotganligidan dalolat beradi.
Kichik biznes sohasining iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda
aq at m iti i ta mi la , yirik korxonalar uchun mahsulot va xizmatlar etkazib
e i , ya gi i i la i i ya ati a i ilam i a li i ta mi la , z
tizimining moslashuvchanligini oshirish, ilmiy-texnikaviy inqilobni jadallashtirish,
resurslarni ishlab chiqarishga safarba eti ; liq t mla i a mi i g i i i
ta mi la , a li a ma la i a a a i i a qa la ti i a i milla ila
belgilanadi.
Jahon tajribasi shuni atm q a i, kichik biznes e tla i boshqa
turdagi korxonalarga nisbatan bozorga qisqa muddat ichida moslasha oladi, yangi
ish i la i i yaratish, zamonaviy texnika va texnologiyani ishlab chiqarishga
joriy etish, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini barpo etish orqali ichki bozorni
raqobatbardosh mahsulotlar bilan t l i i a muhim ahamiyat kasb etadi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini yuksalishida ham kichik biznes e tla i i g
i tobora ortib borayotganligi bu borada ilay tga chora-tadbirlar
samarasidir. O z e i t Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta i laga i e ,
“...yalpi ichki mahsulot tarkibida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi
payga i hamda mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda uning roli sezilarli
darajada oshganida namoyon lm q a”
4
.
Kichik biznes e tla i mamlakat iqtisodiyotida muhim va ahamiyatli
i ga ega ekan, ularni rivojlantirishning zarurligini belgilovchi omil-larni
4
Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga
xizmat qiladi. -T.: O z e i t , 2011. –B.8
11
quyidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda umumlashtirish mumkin. Bular i te m l
bozorlarini tovarlar bilan t l i a i, iqtisodiyotning bir tekis rivojlanishini
ta mi la berishga yordam beradi, ish bilan bandlikni ma l m darajada ta mi lay i
hamda qishloq x aligi a qayta ishlash sanoatini rivojlanishiga olib keladi va
boshqalar.
“Kichik biznes - bozor sharoitida foyda olish maqsadida iqtisodiy jihatdan
mustaqil lga turli mulkchilik shaklidagi, tezkor boshqaruv qarorlarini qabul
qila oladigan, yangi ish i la i i yaratadigan, mahalliy shart-sharoitlariga
moslashuvchan, uning talablari va urf odatlari yi a mahsulot (ishlar,
xizmatlar) ishlab chiqaradigan hamda kelgusida yirik biznesga aylanishni maqsad
qilgan x ali yurituvchi e t i ”.
Iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi sharoitida kichik biznes e tla i
faoliyatida moliyaviy munosabatlarni takomillashtirish va muvaffaqiyatli hal etish,
shuningdek, ijobiy natijalarga erishish masalalari p jihatdan menejment
tizimining bir qismi lga moliyaviy boshqaruvga g liq la i. O z navbatida
moliyaviy boshqaruv resurslardan oqilona foydalanishiga ham g liq i .
Kichik
biznes
e tla i i g moliyasi turli sohalarda faoliyat
atay tga va bir-biri bilan za iqtisodiy jihatdan g liq lga mazkur
korxonalarning moliyaviy faoliyatini ifodalaydi. Korxonaning moliyaviy resurslari
jalb qilingan va z ma lag la i i g yig indisi li , korxonaning moliyaviy
majburiyatlarini, xarajatlarini moliyalashtirishga, joriy xarajatlar hamda ishlab
chiqarishni kengaytirishga y alti ila i.
Bugungi kunda respublikamizda yalpi ichki mahsulotning 55 foizdan
p g i kichik biznes e tla i tomonidan ishlab chiqarilayotganligi ijobiy
holatdir. Mazkur soha va tarmoqlarda kichik biznes taraqqiyotini ta mi la ,
umuman, iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini barqaror rivojlantirishning asosiy
y ali la i a biri sifatida innovatsion jarayonlarni faollashtirish, ayniqsa, kichik
biznes e tla i i g innovatsion faoliyatini ag atla ti i yuqori samara
beradi.
12
Kichik biznes e tla i a yangi texnika va innovatsion texnologiyalarni
ishlab chiqarishga yuqori tavakkalchiliklarsiz joriy etish, yangi ishlab chiqarish
quvvatlarini barpo etib, undan samarali foydalanish jarayoni yirik korxonalarga
nisbatan tezroq y ga chiqadi.
Bozor munosabatlari sharoitida raqobat muhitining kuchayib borishi,
mahsulotlar hayotiylik davri keskin qisqarishi, bozor y t a i va
i te m l ila ehtiyojlari tez zga i i jarayonlari bugungi kunda har bir x ali
yurituvchi e t a raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishning tashkiliy-
iqtisodiy mexanizmlarini ishlab chiqishni hayotiy zaruriyatga aylantirmoqda. Bu
esa ularning innovatsion faoliyatini rivojlantirish va samarali boshqarishni talab
etmoqda.
Kichik biznes e tla i i g innovatsion faoliyati eng avvalo, amaliyotga
yangi, takomillashgan ishlab chiqarishni joriy etish, ikkinchidan, mahsulot ishlab
chiqarish xarajatlarining barcha turlarini qisqartirish, uchinchidan, ishlab
chiqariladigan mahsulotlar narxlarini pasaytirishda ularning i te m l va sifat
xususiyatlarini doimiy ravishda oshirib borishni talab etadi.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi natijasida zamonaviy iqtisodiy
jarayonlarning innovatsion y alti ilga ligi kichik biznes e tla i i g
innovatsion faoliyatini rivojlantirish, mazkur faoliyatni davlat tomonidan q lla -
quvvatlash tizimi samaradorligini oshirish va ularning innovatsion loyihalarini
tijoratlashtirishning ilmiy-uslubiy va nazariy asoslarini ishlab chiqishni talab
etmoqda.
Shu jihatdan, respublikamizda kichik biznes e tla i i g innovatsion
faoliyati boshqaruv mexanizmini takomillashtirish va uning samaradorligini
oshirish bugungi kunning muhim va dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.
Kichik biznes korxonalarida innovatsion faoliyatni rivojlantirish muhim
ahamiyat kasb etadi, uning asosiy y ali la i quyidagilar bilan izohlanadi.
Innovatsiya yangilik, ixtiro, yangi g ya, loyiha va takliflar ma i i
anglatib, texnik va texnologiyalarni yangilari bilan almashtirishni ta mi la
uchun iqtisodiyotga va ta limga sarflangan ma lag la i anglatadi. Ilg
13
tajribaga asoslangan texnika, texnologiya, boshqarish, mehnatni yangicha tashkil
etish kabilarda yangiliklar, ixtirolar va loyihalar, shuningdek, ularning turli
sohalar faoliyat doiralarida joriy etilishi va q lla ili i i nazarda tutadi.
Jahonning rivojlangan mamlakatlari kabi Janubiy Koreya, Malayziya,
Tayvan, Singapur, Hindiston, Xitoy va boshqa bir qator davlatlarda ham
innovatsion rivojlanish y ali i a ijobiy natijalarga erishilmoqda. Misol uchun,
Xitoyda elektrotexnika mahsulotlari, uskunalar va avtomobillar ishlab
chiqaruvchi g a korxonalari paydo lga i a keyin oradan 35 yil ti ,
shunday korxona va mahsulotlarni mustaqil eksport qiluvchi mahalliy korxonalar
vujudga keldi.
Innovatsion rivojlanish modeli jahon iqtisodiyoti yadrosini tashkil etuvchi,
jahon x aligi i g industrial va postindustrial rivojlanish bosqichlarida
institutsional-texnolog etalonlar yaratgan rivojlangan mamlakatlar uchun xosdir.
Bu mamlakatlar yillar davomida innovatsion salohiyatni rivojlantirib keldi.
Jumladan, AQSh, Germaniya, Angliya kabi rivojlangan davlatlar qatorida XX asr
oxiri va XXI asr boshlarida Osiyodagi «ettita iqtisodiy y l a » va Xitoy katta
muvaffaqiyatlarga erishdi.
Absorbtsiyaviy
variantda
esa,
rivojlanayotgan
mamlakatlar
in-
novatsiyalarni zla ti i orqali taraqqiyot y liga tushib olayotganini i
mumkin. Bular yangi industrial davlatlar: Singapur, Tayvan, Malayziya, Xitoy va
Hindistondir. Absorbtsiyaviy salohiyat mamlakat aholi jon boshiga YaIM hajmi
i e la i ( liy ma l m tlila i), i f at zilma, x i iy i e tit iyala
a mi, mamla at i g iqli a a a i, a milli afa a liga t g i el i
nashrlar, internet, ilmiy maqolalar soni ka i at i la ila a iqlanadi.
Innovatsiyaviy salohiyatning iqtisodiy i ga ta i i quyidagi holatlarda
namoyon la i:
-iqtisodiyotga innovatsiyaviy salohiyatni kiritish. Bunda mamlakatning
ilmiy tadqiqot, tajriba konstruktorlik ishlanmalari (ITTKI) innovatsiyaviy
faoliyat kiritilgan investitsiyalar va yuritilgan iqtisodiy siyosatni aks ettiradi. Bu
at i YaIMda ITTKI nisbati bilan hisoblanadi;
14
-ilmiy ishlab chiqarish. Bunda davlat darajasidagi ilmiy tadqiqot tizimi
tomonidan olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyaviy faoliyat natijalari
z a tutiladi (ilmiy va texnik nashrlar). B a milli afa a liga t g i
keladigan ilmiy va texnik jurnallar, maqolalar soni bilan aniqlanadi va
baholanadi;
-texnologik ishlab chiqarish. Xususiy firmalarda ishlab chiqilgan
innovatsiyaviy faoliyatlar (patentlar, yangi mahsulotlar, ixtirolar, yangi dizaynlar
a g yala ) ati a i xa milli afa i iga pate tla i i ta il eta i.
Bundan tashqari, innovatsion faoliyatga kredit, tashqi iqtisodiy risk va
axborotlarning t liq emasligi ham salbiy ta i etadi. Bugungi milliy
iqtisodiyotimizni modernizatsiyalash va yangi texnologiyalarni joriy etish
jarayonida, innovatsion faoliyatning samaradorligini oshirishda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning ahamiyati katta.
Umuman olganda bugungi iqtisodiyotda xususan, xorijiy mamlakatlar
iqtisodiyotini rivojlanishiga asosiy sabab lga innovatsiya hamda innovatsion
faoliyat rivojlanish y ali la i i mamlakatimiz sharoitiga moslashtirish va
tajribalaridan oqilona foydalanish kutilgan samarani beradi. Mamlakatimiz Prezidenti
Islom Karimovning tashabbuslari tufayli mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab
yurtimizda iqtisodiyotni rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka
alohida
e ti qaratganligini i imiz mumkin. Buning natijada
mamlakatimizda “yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga i”
5
.
Shuningdek, “Keyingi yillarda ruhsat berishga oid tartib–taomillari-ning 160 dan
tig i yoki 44 foizi, litsenziyalash talab qilinadigan faoliyatning 19 turi yoki 25
foizi bekor qilingani, tadbirkorlik e tla i tomonidan davlat organlariga taqdim
etiladigan statistika, soliq va moliyaviy hisobotlarining shakli va davriyligi 1,5-2
marta kamaytirildi”
6
.
5
Karimov I. A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy zga i la i amalga
oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka
keng y l ochib berish – ustuvor vazifamizdir” ma za i. Xalq zi 2015yil 16 yanvar.
6
Karimov I. A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “Mamlakatimizni demokratik yangilash va modernizatsiya qilishga
qaratilgan taraqqiyot y limiz i qat iyat bilan davom ettirish-bosh maqsadimizdir” ma za i. Xalq zi 2014yil. 6 dekabr.
15
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksport
salohiyatini yanada kengaytirish, ularga zamonaviy, chet el bozorlarida
raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni payti i a va uni eksportga
chiqarishda huquqiy, moliyaviy va tashkiliy yordam ati , eksport qiluvchi
tadbirkorlarini tashqi bozor y t a i zga i la i xavf-xatarlaridan
ishonchli himoya qilishni ta mi la maqsadida Prezidentimiz Islom Karimovning
2013 yil 8-avgustdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i eksportini
q lla – quvvatlash borasidagi q im a chora – tadbirlar t g i i a”gi
qaroriga binoan O z e i t Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki
xuzurida “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksportini q lla
– quvvatlash amg a ma i” tashkil etildi.
Ushbu amg a ma i g asosiy vazifalari quyidagilardan iborat
7
:
talab-ehtiyojga lga joriy va istiqboldagi y t a i ga i
yuzasidan tashqi bozorlarning chuqur marketing tadqiqotlarini t azi hamda
tadbirkorlik e tla i tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotni eksport qilish
uchun potentsial imkoniyatlarni aniqlash;
ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning assortimenti va turlarini tizimli
asosda tahlil qilish, ularning tashqi bozorlardagi raqobatdoshlik darajasini aniqlash,
tegishli ma l m tla bazasini shakllantirish, buning asosida eksportga ishlab
chiqarilayotgan mahsulotning jahon va mintaqaviy bozorlardagi talab-ehtiyojga
mos kelishini ta mi la ga qaratilgan takliflar ishlab chiqish;
tadbirkorlik
e tla i i g mahsulotlarini tashqi bozorlarga
chiqarishda, ehtimol tutilgan xaridorlarni izlashda, shartnomalarni tayyorlash va
tuzishda, eksport operatsiyalarini amalga oshirishda, eksport qiluvchilarni ehtimol
tutilgan xavf-xatarlardan ishonchli himoya qilishda, shuningdek, xorijiy
mamlakatlarning qonunchiligi yi a talab etiladigan zarur litsenziyalar,
sertifikatlar hamda boshqa ruxsatnoma va yig imla i olish va t la a yuridik,
moliyaviy va tashkiliy xizmatlar ati ga ma la i hisoblanadi.
7
O z e i t Respublikasi Prezidentining “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i eksportini q lla – quvvatlash
borasidagi q im a chora – tadbirlar t g i i a ” Qarori Toshkent sh.,
2013 yil 8 avgust,PQ-2022-son (O z e i t Re p li a i q atla i t plami, 2013 y., 33-son, 437-modda)
16
Shuningdek, Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksportini
q lla -quvvatlash amg a ma i nodavlat muassasasi shaklidagi yuridik shaxs
hisoblanadi, Jamg a ma faqat kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i
hamda fermer x ali la iga xizmat ata i va yordam beradi. Jamg a ma
ma lag la i i g la g i miqdori 5,0 milliard m i tashkil etadi, buning 2,5
milliard mi davlat byudjeti ma lag la i a beriladigan bir y la badal hisobiga,
qolgan qismi esa muassislar - kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i,
O z e i t Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, shuningdek,
boshqa tijorat banklari, moliyaviy institutlar va donorlarning ixtiyoriy badallari
hisobiga shakllantiriladi.
Xususan, tadbirkorlik e tla iga tashqi iqtisodiy operatsiyalarni amalga
oshirish bilan g liq yuridik, moliyaviy va tashkiliy xizmatlar atishdan
xalqaro amaliyotda umumqabul qilingan miqdorlarda – shartnoma qiymatining 3
foizigacha lga komission ajratmalar tarzida olingan daromadlar, shuningdek
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar Jamg a ma ma lag la i i g
manbalari hisoblanadi.
Tashkil etilganligiga qisqa vaqt li iga qaramasdan, Jamg a ma tomonidan
ancha ijobiy ishlar qilindi. Jumladan, “2014 yilda 500 dan ziyod yangi korxona,
i i i a at a, i i iz e e tla i e p t fa liyatiga al etil i.
Tashqi savdo balansidagi ijobiy saldo 180 million dollarni tashkil qildi va
oltin- aly ta zaxi ala i 1 millia 600 milli lla ga pay i. 2014 yilda
biznesni yuritish sharoiti yi a reytingda 8 p g aga, soliqqa tortish borasida
esa 61 p g a yuqoriga ta il i”
8
.
Bugungi kunda Jamg a ma dunyodagi 100 dan ortiq xorijiy tashkilotlar bilan
hamkorlik atga . Shuningdek, yurtimizda biznes vakillari tomonidan ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishda zarur huquqiy, moliyaviy va
tashkiliy yordamlar tufayli “2014 yilda amg a ma i tomonidan 2 ming 400 ta
tadbirkorlik e tiga tashqi bozorlarga chiqarish yi a huquqiy, moliyaviy va
8
Karimov I.A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy zga i la i amalga
oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka
keng y l ochib berish – ustuvor vazifamizdir” ma za i. Xalq zi 2015yil 16 yanvar.
17
tashkiliy xizmatlar atil i. Jamg a ma magi a tadbirkorlik e tla i
tomonidan 1 mlrd. 250million dollar miqdoridagi eksport shartnomalari tuzildi.”
9
.
Xozirgi paytda respublikamizning barcha xududlarida mazkur amg a ma i g
filiallari samarali faoliyat atm q a.
Bugungi kunda mamlakatimizda kichik biznes e tla i 195 mingdan
ziyodni tashkil etadi. 2014 yilda Jamg a ma tomonidan 1 foizdan ortiq biznes
e tla iga tashkiliy va moliyaviy yordam atil i holos.
Kelgusida ushbu Jamg a ma faoliyatini samarali tashkil etish maqsadida
kuyidagilarga alohida e ti qaratish lozim :
ta i la ga q layli ya ati maq a i a amg a ma i g t ma
limla i i ta il eti maq a ga m fiq;
tijorat banklari, savdo-sanoat palatasi, fermerlar uyushmasi va boshqa
tegishli tashkilotlar hamkorligida barcha tadbirkor va ishbilarmonlarga
amg a ma i g maq a a azifala i i t i ti i l zim;
davlat byudjeti, tijorat banklarining daromadlari va boshqa moliyaviy
institutlarning ma lag la i hisobidan amg a ma ma lag la i i yaqin kelajakda 10
barobarga oshirish choralarini topish va boshqalar.
Xususan bu amalga oshirilayotgan jiddiy xarakatlar kelgusida bizning
iqtisodiy salohiyatimizni oshib borishida, asosan xorijiy davlatlarga tovarlar va
xizmatlarni eksport qilish evaziga qattiq valyuta ishlab topishimiz lozim. Ishlab
topilgan valyutaga biz yangi texnika va texnologiya, dori-darmon va barcha
iqtisodiy hamda ijtimoiy masalalarni bemolol hal etish imkoniyatiga ega lamiz.
M taqilli yilla i a i i iz e e tla i i g mamla atimiz a ya gi
i i la i i ta il qili , aholining daromadlari va farovonligini oshirishning
m im mili ifati agi ati ala i alm qli li m q a. Kichik biznes bilan
g lla i ta i z ma lag la i i a a atga li , z a qa ay xa f-
xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qa ay li i i a iq ilmay i. Shunday
qilib, tadbirkorlik – iqti iy fa liyat i g al i a t i li , i g zami i a
9
O a joy.
18
m taqil ta a , a ga li , ta i li g ya iga a la ga , f y a li ga
y alti ilga , maq a ga m fiq fa liyat y ta i.
Ta i li iqti iy fa lli i g al i a t i li , i g la g i
qi i, at a, fi la fa liyati y i i g ati a i ila g la ga la i,
faqat u keyin moddiy shaklni oladi.
Tadbirkorlik yangilik kiritish, tovar ishlab chiqarish faoliyati i zga ti i
yoki korxonani (shu jumladan, kichik korxonani) tashkil qilish sohasida
i li i g ma ligi ila ta ifla a i.
O z e i t Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga m l alla ga iqtisodiy
dasturning
eng
muhim
ustuvor
y ali la iga ag i la ga Vazirlar
Mahkamasining majlisidagi ma za i a q yi agila i al i a ta i laga e i.
10
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni ag atla ti i yi ha
ilga chora-tadbirlar natijasida tga yili, fermer va dehqon x ali la i i
hisobga olmaganda, 20 mingdan ziyod yangi kichik biznes e tla i tashkil
etildi, ularning umumiy soni esa 195 mingdan ziyodni tashkil etdi. Bu 2000 yilga
nisbatan 2 barobar p i . Yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda kichik biznes
va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga,
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga i.
2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida 480 mingdan ortiq
yangi ish i tashkil etildi. Bu yaratilgan jami ish i la i i g yarmi demakdir.
Bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band lga aholining
76,5 foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu at i 49,7 foizga teng
edi. Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirayotgan ana shunday chora-
tadbirlarimiz zi i g yuksak samarasini bermoqda.
10
I.A.Karimov. “2015 yil a iqti iy timiz a t ta i iy zga i la i amalga i i , m e izat iya a
diversifikatsiya jarayonlarini iz il a m etti i i i a x iy m l a x iy ta i li a e g y l i
berish – ustuvor vazifamizdir”.
2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga m l alla ga
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor y ali la iga ag i la ga Vazirlar Mahkamasining majlisidagi
ma za i 2015 yil 17 ya a .
19
Jahon banki tomonidan e l qilingan, xarid qobiliyati yi a
hisoblanadigan yalpi ichki mahsulot hajmiga qarab aniqlanadigan iqtisodiy
rivojlanish borasidagi yangilangan reytingda O z e i t dunyoning 190 ta davlati
orasida 2010 yildagi 72- i a 66- i ga ta il i.
Mamlakatimiz 2014 yilda biznesni yuritish sharoiti yi a reytingda 8
p g aga, soliqqa tortish borasida esa 61 p g a yuqoriga ta il i. Birlashgan
Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot dasturining bahosiga a, O z e i t ggi
yilda biznes yuritishni engillashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar
yi a etakchi ta mamlakat qatoridan joy oldi.
Yuqorida aytib tilga i e , kichik biznesning, hoh u rivojlangan
mamlakatlarda l i , hoh rivojlanayotgan va iqtisodiy ti davridagi
mamlakatlarda l i , asosiy xususiyatlaridan biri iqtisodiyotning ushbu sektori
doimo davlat tomonidan q lla -quvvatlanishga extiyojmand ekanligi hisoblanadi.
Mamlakatimizda ham mustaqillikning ilk yillaridan boshlab hozirgi kunga qadar
kichik biznesning rivojlanishini q lla -quvvatlash va tartibga solish
davlatning muhim funktsiyalaridan biri li kelmoqda.
Dostları ilə paylaş: |