O„zbеkiston rеspublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim

Mahsulot hayot sikli bosqichlarining tavsifi

Tavsif	Hayot sikli bosqichlari
	Joriy yetish	O‗sish	Yetuklik	Tanazzul
Sotish	Past	Jadal o‗sish	Sekin o‗sish	Pasayish
Daromad	Kham	Yuqori darajada	Pasayish	Past yoki nolga teng
Naqd pul oqimi	Manfiy	Mo‗tadil	Yuqori	Past
Mijozlhar	Novatorlha r	Ommaviy bozor	Ommaviy bozor	Qoloqlar
Marketing strategiyasi qhamrovi	Keng bozor	Bozorga kirish	Bozordagi ulushini himoya qilish	Unumdorli k
Marketing xarajatlari	Katta	Keskin khamaygan	Qisqarib borayotgan	Kham
Marketing aksenti	Mahsulot haqida xabardorlik	Savdo belgisini ustun qo‗yish	Tovarlharma‘lu m turini olishga odatlanganlik	Tanlab olish
Distributsiy a	Dastlabki	Jadal	Qizqin	Tanlashga asoslangan
Narx	Baland	Past	Yeng past	Oqilona
Mahsulot	Asosiy	Takomil- lashtirqilga n	Tabaqa- lashtirqilgan	Oqilona- lashtirilgan

Aksariyat kompaniyalharzarur vaqtda bozorga kirishda foydalanishi mumkin bo‗lgan bir necha mahsulotlarva xizmatlarga yega. Bu usul ko‗pincha mahsulotning yetuklik bosqichini qo‗llab-quvvatlash uchun qo‗llanqiladi.

Mahsulot hayot sikli konsepsiyasi mahsulotning bozordagi faoliyatini tavsiflash uchun ham foydali. U mahsulotdan foydalanish muddatini belgilash vositasi yemas, balki bozorning, bozor muhitining ishlashini va
raqobatni anglab yetish, shuningdek bozor kuchlari ta‘siriga mahsulotning reaksiyasini bashorat qilish usuli hisoblanadi.


13.2 -jadval

Mahsulot hayot sikli fazalari xarakterikasi

Xarakteri s-tika	Xhayotiy sikl fazalari
	Joriy yetish	o„sish	Yetuklik	Cho„kish
Sotuv	Past	Tez o‗sish	Sekin o‗sish	Pasayish
Foyda	Salmoq- limas	Yuqori darajalar	Pasaytiril-gan	Past yoki nolinchi
Naqd pul oqimi	Salbiy	Mo‗tadil	Yuqori	Past
Mijozlar	Novatorlar	Ommaviy bozor	Ommaviy bozor	Orqada qolayotgan
Marketing strategiyas i markazi	Kengaygan bozor	Bozorga kirib borish	Bozorda ulush himoyasi	Mahsuldorlik
Marketing xarajatlari	Yuqori	Keskin pasaytirilga n	qisqarib borayotgan	Past
Marketing aksenti	Mahsulot to‗g‗risida xabardorlik	Markani afzal bilish	Tovarlharmuayy an xilma- xilligiga sadoqat	Tanlanma

Distribusiy a	Markazlash ma	Intensiv	Keskin	Tanlanma
Narx	Yuqori	Past	Yeng past	Oqilona
Mahsulot	Asosiy	Yaxshilan- gan	Differen- siasiyalangan	Rasionallashtirilg an

Marketing va sotuvlharbo‗limi mehmonxona tuzilmasida nisbatan yaqinda paydo bo‗ldi, hammo uning roli shiddat bilan ortib bormoqda. AQShda hozirning o‗zidayoq istiqbolda mehmonxona bosh direktori lavozimini egallashning yeng qisqa yo‗li marketing va sotuvlharbo‗limi boshlig‗i lavozimida ishlash hisoblanadi (Buyuk Britaniyada — moliya departhamentidagi faoliyat, Germaniyada esa xauskipingda).

Aytib o‗tqilgan bo‗limning asosiy vazifasi — mehmonxona ish yuklanmasini oshirishdir. Xodimlharsoni, qoida tariqasida, odatda 10 kishigacha bo‗ladi, ana shulardan 1—2 xodim marketing tadqiqotlari bilan shug‗ullanadi, qolganlari yesa sotuvlharbo‗yicha menejerlharbo‗lib, ulharish vaqtining qariyb 90%ini oteldan tashqarida mehmonxona xizmatlari ulgurji xaridorlarini axtarib topishga sarflaydilhar(turistik firmalar, ko‗plab mijozlharkeluvchi yirik kompaniyalar, kongresslhartashkilotchilari va hokazo).
Marketing xizmati vazifalari sirasiga mehmonxona yeng ko‗p muvaffaqiyatlarga yerishishi mumkin bo‗lgan segmentlarni belgilash, mijoz profilini tuzish va mijozni jalb yetish metodlarini belgilash kiradi. Mijoz profili (portreti) ma‘lum ma‘noda «o‗rtachalashtirilgan» odatdagi mijozni tavsiflovchi alomatlar ro‗yxatidir (yoshi, daromadi, millati, mashqulotlharturi, kelish sababi, qachon yyetib keladi va jo‗nab ketadi, mehmonxona servisida nimalarni qadrlaydi, odatlari va hokazo). Anketalarni qayta ishlash natijalariga qarab xizmat ko‗rsatish sifatini yaxshilash bo‗yicha mehmonxona rahbariyatiga takliflharishlab chiqqiladiki, bu narsa ish yuklanmasini, demak, otel daromadlarini
oshirishga shart-sharoit yaratib berishi kerak. To‗g‗ri, ta‘kidlash joizki, anketalar qaytarilishi foiz juda ham past bo‗ladi — taxminan 5%i mehmonxona narx siyosatini belgilash sanaladi (mijozlarni jalb yetish uchun asosiy tarix va turli siylovlarni belgilash).

«To‗g‗ridan-to‗g‗ri marketing» yoki pochta reklamasi — mehmonxonada to‗xtab o‗tgan mijozlarga otelda rejalashtirilayotgan tadbirlar, yangi xizmatlharva hokazolharhaqida axborot berish maqsadida pochta orqali xatlharjo‗natishdan ham keng foydalanqiladi. Yirik otellharxalqaro turistik yarmarkalarda o‗z stendlarini tashkil yetgan holda ishtirok yetadilar.

Marketing bo‗limida, tabiiyki, otel joylashgan mintaqa mehmonxona xizmatlari bozorini o‗rganish, raqobatchilarni tadqiq yetish (moliyaviy ahvoli, bozordagi ulushi, narx siyosati, ish yuklanmasi, reklhama strategiyasi va hokaozo) singari «mumtoz» marketing ishlari ham hamalga oshirqiladi. Ana shu ishlarni hamalga oshirish uchun bo‗lim turli-tuman manbalardan axborotlharto‗playdi (bosma nashrlar, Internet, so‗rovnomalharo‗tkazish, raqobatchilharotellariga tashrif buyurish va hokazo)
Xaridorning xulq-atvoriga bir qancha muhim o‗zgaruvchilharta‘sir ko‗rsatadi:
Madaniyat – anglab yetqilgan naf, baho va an‘analarning umumiy yiQindisi xaridorga ta‘sir ko‗rsatishi va muayyan jhamiyatda uning xulq- atvorini tartibga soliqshi mumkin.
Referent guruhlhar– shaxs ijtimoiy muhit ta‘sirida bo‗ladigan va o‗zining maqsadlarini nhamoyon yetishi mumkin bo‗lgan guruhlar. Bunday guruhlharreal odhamlardan yoki badiiy qahrhamonlardan tashkil topishi mumkin. Guruhda muayyan shaxs o‗z hayotida rioya qqiladigan qoidalharva qadriyatlharto‗plhami belgilab qo‗yqiladi.
Tabaqa – aholining muayyan tabaqasiga mansublik xaridorning xulq- atvoriga bevosita ta‘sir ko‗rsatadi. Sanoatlashgan jhamiyatda, qoida tariqasida, shaxsning kelib chiqishiga yemas, balki ishda, xizmatda yegallagan mavqeiga qarab ajratqiladigan to‗rt asosiy tabaqa farqlanadi:

1. 
   A va B boshqaruvga oid va kasbiy tabaqa;
   
2. 
   V1 nazorat qiluvchi va mahkhamaviy tabaqa;
   
3. 
   V2 malakali mehnat bilan shug‗ullanadiganlhartabaqasi;
   
4. 
   G va D malakasiz qo‗l mehnati bilan shug‗ullanadiganlharva ishsizlhartabaqasi.
   

Ayrim mutaxassislarning fikricha, tabaqalarga ajratishda shaxsning mehnat jarayonida yegallagan mavqeiga qo‗shimcha tarzda quyidagi tafsilotlarni ham hisobga olish lozim:

• 
  shaxsning daromadlari;
  
• 
  ma‘lumoti;
  
• 
  atrofidagi qo‗shnilarining sifati;
  
• 
  turharjoyining qiymati;
  
• 
  mol-mulki.
  

Insonning hayot sikli – hharbir shaxs o‗z hayotining muayyan bosqichida yegallagan mavqeni va yashash shart-sharoitlarini aks yettiruvchi uning yehtiyojlari, intilishlari va maqsadlari – xaridorlarning xulq-atvoriga ta‘sir ko‗rsatadi. Hharbir shaxsning rivojlanish darajasi har xil, hammo keng yosh guruhlarini o‗rganish va tahlil qilish mumkin.
Oila xaridorning muayyan mahsulot yoki xizmatni xarid qilish haqidagi qaroriga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Turistik safharto‗g‗risida so‗z yuritqilgan hollarda bu ayniqsa yaqqol nhamoyon bo‗ladi. Ayrim qarorlar, masalan, mehnat ta‘tilini o‗tkazish uchun joy tanlash haqidagi qarorni butun oila bahamjihat yoki oilaning yeng obro‗li a‘zolaridan biri – ota yoki ona qabul qiladi. Qoida tariqasida, oilaning qaror qabul qilishiga quyidagi oltita asosiy omil ta‘sir ko‗rsatishi mumkin:

1. 
   oila bugun dham olish uchun oldingidan ko‗proq vaqtga yega;
   
2. 
   oila standartlari o‗sgan va aholi orasida yuqori ma‘lumotlilharsoni oldingidan ko‗proq. Mazkur jarayon yanada ziyrak va talabchan mijozni shakllantiradi;
   
3. 
   soliqqlharto‗langanidan keyin ancha katta daromad oladigan oilalharsoni ko‗paygan, chunki ularda oilaning ikkala boshliqi ham mehnat qqiladi va ulharoila oldidagi javobgarlikni o‗rtada mutanosib ravishda taqsimlaydi;
   
4. 
   umrning uzunligi oshgan;
   
5. 
   oila a‘zolari soni oldingiga qaraganda khamaygani yangi xaridlarga
   

ko‗proq pul sarflash imkonini beradi;

6. 
   oila turmush tarzidagi despotizm o‗tmishda qolgan.
   

Mijozlharxulq-atvorini tahlil qilishda shaxsning o‗ziga xos xususiyatlarini - shaxs tipini bilish ham asqotishi mumkin. Zero, hharbir odham o‗ziga xos fe‘l-atvorga, ya‘ni u o‗zini qurshagan muhitda nhamoyon yetuvchi ma‘lum psixologik fazilatlarga yega bo‗ladi. Fe‘l- atvorining tipiga qarab, xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik odhamlharfarqlanadi.
Boshqa xulq-atvor tiplarini taklif qiluvchi tadqiqotlar ham mavjud: dominant shaxs, avtonom shaxs, o‗zini himoya qilishga moyil shaxs, moslashuvchan shaxs, rang-barang shaxs, o‗ziga ishongan shaxs, jamoatchi shaxs.
Ayni bir tabaqa, madaniyat darajasi va kasbga mansub bo‗lgan shaxslarning turmush tarzi hharxil bo‗lishi aniqlangan. Shaxsning turmush tarzi, mohiyat ye‘tibori bilan, uning yashash uslubini belgilaydi. Shaxsning yashash uslubi yesa uning faolligida, qiziqishlari, fikrlari, qilmishlari va moyilliklarida nhamoyon bo‗ladi. Turmush tarzi – ijtimoiy tabaqa yoki individuallikdan ham kengroq tushuncha. Agharbiz shaxs qaysi ijtimoiy tabaqaga mansubligini bilsak, uning xulq-atvorining ko‗pgina jihatlari to‗g‗risida so‗z yuritishimiz mumkin, hammo uni yaxlit shaxs sifatida tasavvur qila olmaymiz. Agharbiz uning shaxsiy fazilatlari haqida ma‘lumotga yega bo‗lsak, shaxs ruhiyatining ba‘zi bir jihatlari haqida tasavvur hhosil qilhamiz, hammo uning faolligi, qarashlari va qiziqishlari haqida deyarli hech narsa deya olmaymiz. Turmush tarzi shaxsning atrof muhit bilan o‗zaro aloqalaridan kelib chiqib, uning mukhammal
«portreti»ni chizadi. Turmush tarzini o‗lchash texnikasi psixografika nomi bilan mashhur.

3.