O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Uyg‘urtili. 

Uyg‘urtili 

– 

turkiytillardanbiri. 

AsosanXitoyningSinszyan-

Uyg‘urmuxtorrayonida,  shuningdek,  O‘zbekiston,  Qozog‘iston,  Qirg‘iziston,  Afg‘oniston. 

Rossiyavaboshqamamlakailardatarqalgan.  So‘zlashuvchilarningumumiysoni  7,7  milliondanoshadi. 

Uyg‘urtili 

3 

lahjagabo‘linadi: 

markaziy, 

sharqiyvajanubiy. 

Markaziylahjahozirgiuyg‘urtiligaasosbo‘lgan.  O‘rtaOsiyovaQozog‘istondayashovchiuyg‘urlarning  2 

talahjasibo‘lib, 

ularningnomlanishidauyg‘urlarningG‘arbiyXitoydanUttisuvvaFarg‘onagako‘chibo‘tganlariaksetgan. 

Boshqaturkiytillardanfarqliravishdauyg‘urtilidaunlivaundoshlarningregressivassimilyatsiyasimavjud; 

singormonizmizchilemas: 

unlilarninglabvatanglaygarmoniyasibuzilishhollariuchraydi; 

unlilarrediksiyasi, undoshlarningtushibqolishi, tovushorttirilishikuzatiladi. 

Xakastili. 

Xakastili  –  turkiytillardanbiri.  AsosanRossiyaningXakasiyaRespublikasida. 

Shuningdek, 

Krasnoyarsko‘lkasivaTuvaRespublikasiningungaqo‘shnihududlaridatarqalgan. 

So‘zlashuvchilarningumumiysoni  80  mingdanoshadi.  Lahjalari:  sagay,  kalchin,  qizilvashor. 

Sagayvakalchinlahjasihozirgixakastiligaasosbo‘lgan.  Fonetikbelgilari:  17  unliva  24  undoshmavjud; 

unlilarningcho‘ziq, 

qisqavariantlaribor. 

Aslxakastilidagiso‘zlardaundoshlarningqattiqvayumshoqligiunligabog‘liq. 

Ammobuhodisafonematikdarajadabo‘lmaganligisabablivariantundoshlaralifbodaaksetmagan. 

Xakaschaso‘zlarboshidajarangliundoshlardeyarlibo‘lmaydi. 

Grammatikasibarchaturkiytillarkabibelgilargaegabo‘lsa-da, 

ayrimyasovchiqo‘shimchalarningqo‘llanishi, 

kelishiklartizimi, 

ayrimfe’lshakllarijihatidano‘zigaxosliklargaega. 

Leksikasidaozmiqdordaarabchavaforscha, 

ruschao‘zlashmalarbor. 

O‘zbektili. 

O‘zbektiliO‘zbekiston,  Tojikiston,  Qozog‘iston,  Qig‘iziston.  Turkmaniston, 

Afg‘onistonhududlaridakengtarqalgan. 

O‘zbeklarSaudiyaArabiston, 

Turkiya, 

Eron, 

Rossiyavaboshqadavlatlardahamistiqomatqiladi. 

Bugungikundabutundunyobo‘yicha 

25 

milliondanortiq,  ba’zimanbalardako‘rsatilishicha  40  milliondanortiqkishio‘zbektilidagaplashadi  . 

O‘zbektilirivojlangantilqatorigakiradi. 

O‘zbektili 

 

11 

asrdanmustaqiltilsifatidaboshqaturkiytildanajralaboshlab, 

15 

asrdaeskio‘zbekadabiytilito‘lashakllangan. 

 

Shortili  –  tutkiytillarninguyg‘ur-o‘g‘uzguruhidagixakasguruhchasigamansubtillardanbo‘lib, 

RossiyaningKemerovoviloyatida, 

qismanOltoyvaXakasRespublikasidatarqalgan. 

So‘zlashuvchilarningumumiysoni 10 minggayaqin.   Shortilida 

2 

ta: 

shimoliy-

g‘arbiyvakondomlahjasibor. 

Leksikasidaovchilikterminologiyasirivojlangan, 

mo‘g‘ulchavaruschao‘zlashmalaruchraydi. 

Mrasslahjasi 

yetakchihisoblanib, 

adabiytilanashulahjaasosidashakllangan. 

Hozirgikundashoiadabiytilsifatidamavjudemas, 

ufaqatqabilalarichidaso‘zlashuvtili, yozmaadabiytilsifatidaxakas, rustillaridanfoydalaniladi.