O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muhandislik texnologiya instituti «Informatika va axborot texnologiyalari»
Buxoro muhandislik texnologiya instituti 16-09 MIIT guruhi talabasi
Yüklə 154,67 Kb.
|
| Buxoro muhandislik texnologiya instituti 16-09 MIIT guruhi talabasi
Rustamov Karim Qahhorovichning “Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash va deshifrlash dasturini yaratish” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga TAQRIZ Axborotlar xavfsizligini ta’minlash hozirgi kunda eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Bu muammoni hal qilishda turli xil usullar qo’llaniladi. Bo usullardan biri kriptografiyadir. Ushbu ta’limiy xarakterdagi “Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash va deshifrlash dasturini yaratish” mavzusidagi ish orqali kriptografiya va uning usullari haqida tushunchaga ega bo’lish mumkin. Bitiruv malakaviy ish kirish, nazariy qism, asosiy qism, hayot faoliyati xavfsizligi qismi, xulosa, adabiyotlar ro`yxati va ilova qismlaridan tashkil topgan. Bitiruv malakaviy ishining asosiy qismida Tsezar usuli va kalit so`zli Tsezar tizimi, Affin tizimidagi Tsezar usuli, Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash dasturini hamda Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni deshifrlash dasturini yaratish tahlillari misollar orqali keng yoritib berilgan. Bitiruv malakaviy ishning dolzarbligini, talaba uni aniq tavsiflay olganligini, u davlat standartlari nizomi talablarga to`liq javob berishni hisobga olib, talaba Rustamov Karimga «Muallim informatika va axborotlar texnologiyasi» mutaxassisligi bakalavri ilmiy darajasi berishga va ishni a’lo (86 foiz) bahoga loyiq deb hisoblayman. Rahbar: Sohibov T.F. 5
KIRISH I. ELEKTRON AXBOROTLAR VA ULAR XAVFSIZLIGI 1.1. Axborotlashgan jamiyatda elektron hujjatlar 1.2. Axborot xavfsizligi va axborot urushlari 1.3. Axborotlar xavfsizligi tushunchalari va himoya tizimlari 1.4. Kriptografiya – maxfiy xabarning ma`nosini yashirish II. AFFIN TIZIMIDAGI TSEZAR USULIDA MATNLARNI SHIFRLASH VA DESHIFRLASH DASTURI 2.1. Tsezar usuli va kalit so`zli Tsezar tizimi 2.2. Affin tizimidagi Tsezar usuli 2.3. Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash dasturi 2.4. Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni deshifrlash dasturi 2.5. Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash va deshifrlashni o`rgatish metodikasi III. ISH JOYI MUHITINING OB-HAVO SHAROITI 3.1. Inson organizmining tashqi muhitga moslashuvi. 3.2. Ishlab chiqarish mikroiqlimining gigienik me`yorlari 3.3. Atmosfera tarkibidagi changlar 3.4. Ish joyidagi havo muhiti XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ILOVA
6
Axborot asrida, axborotlashgan jamiyatda dunyoni harakatlantiruvchi asosiy kuch axborot ekani hech kimga sir emas. Agar qorayib 9 asr davom etgan agrar davrda er, 300 yilga yaqin davom etgan sanoat (industrial) zamonida asosiy boylik texnika sanalgan bo`lsa, XX asr oxiriga kelib insoniyat tarixida ilk bor sanoat rivojlangan mamlakatlar ijtimoiy ishlab chiqarishda axborotlar mehnatining asosiy predmeti bo`lib qoldi. XX asrning ikkinchi yarmida paydo bo`lgan turli axborotlar oqimi global tizimda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan bo`ldi. Hozirgi mehnat resurslarini moddiy ishlab chiqarish sohasidan axborot sohasiga bevosita jalb etish tendentsiyasi yuzaga kelgan-ki, bu endilikda axborot inqolobi nomini olgan eng sezilarli belgiga aylangan. Axborot, energiya, vazn, bo`shliq va vaqtni bir butun holda batafsil o`rganish hozirgi vaqtda inson hayotining barcha jabhalarida muhim ahamiyatga ega bo`lib kelmoqda. Shu bois oliy o`quv yurtlarining XXI asr bitiruvchilari bundan keyingi axborotlashtirilgan jamiyatda ishlashni yangi sharoitlarga ijodiy va kasbiy yondoshishga tayyorlangan bo`lishlari kerak. Mavzuning dolzarbligi. Sir emas, internet va yuqori texnologiyalardan foydalanish bugungi kun odamining odatiy ehtiyojlaridan biriga aylangan. Hozir dunyo bo`ylab aylanayotgan axborot miqdorining oshib, borayotgani hisobiga uning foydali va zararli tomonlari ham ko`rinib qolmoqda. Ayni paytda bunda xavfsizlikka ega bo`lish, uni ta`minlash chora – tadbirlarini ham e`tibordan chetda qoldirmaslik zarur. Negaki, so`nggi o`n yillikda dunyodagi kiberxavfsizlik tushunchasi batomom o`zgardi, qachonlardir bir xakerning nojuya hatti – harakatlari sifatida e`tirof etilgan kiberxurujlar bugungi kunga kelib kompleks shaklga ega bo`ldi va chinakam tahdid ko`rinishini oldi. Shu bois o`z muhim axborotlarini kiberxurujlardan himoya qilishni istagan davlatda bu boradagi dasturlar keng ko`lamda tadbiq etilmoqdaki, buning natijasi o`laroq, kibermakon xavflariga ongli ravishda qarshi ko`rashishga erishish maqsad qilinmoqda. Tabiiyki, bunday sharoitda axborot xavfsizligi masalasi dolzarb ahamiyatga ega. Shuning uchun, axborot xavfsizligi masalasiga jiddiy qarashimiz, uning tarixi, qo`llanilgan usullari va erishgan yutuqlari bilan tanishib borishimiz muhim hisoblanar ekan. Bundan, axborot xavfsizligini ta`minlashning usullaridan biri bo`lgan ushbu ‘Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash va deshifrlash 7
ravshan bo`ladi. Ishning maqsadi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi mavzusi orqali axborotlar xavfsizligi muammolari, axborotlashgan jamiyatda elektron axborotlardan foydalanish va uni himoya qilish qanchalik muhim va ahamiyatga ekanligini yoritish, kriptografiyaning axborotlarni himoyalashning usullaridan biri ‘Affin tizimidagi Tsezar usulida matnlarni shifrlash va deshifrlash dasturini yaratish’ mavzusini tahlil qilgan holda, ushbu himoyalash usulini batafsil bayon etish va ta`limiy xarakterdagi dasturiy mahsulotni yaratish asosiy maqsadimizdir. Ishning vazifasi. Mavzu doirasida axborotlashgan jamiyatda elektron axborotlar xavfsizligini ta`minlash muhimligi va uning asosiy tushunchalarini tavsiflagach, matnlarni Affin usuli orqali shifrlash va deshifrlash tizimi hamda u orqali matnlarni himoyalashga doir tahlillarimizni hamda dasturiy ta`minotni yaratishga doir tadqiqotlarimizni bayon qilamiz. Ishning amaliy ahamiyati. Biz o`z bitiruv malakaviy ishimizda axborotlarni Affin usuli orqali shifrlash va deshifrlashni tahlil qilib, ta`limiy xarakterdagi dasturiy mahsulotni yaratishga e`tiborni qaratishni maqsad qilib oldik. Bu orqali, axborot xavfsizligini ta`minlash bo`yicha ta`limiy xarakterdagi ma`lumot va dasturiy mahsulot yuzaga keladi. Chunki, har qanday kriptotizim uslubi bayoni va matnlarni kompyuter texnikasidan foydalangan holda shifrlash va deshifrlash dasturi, kriptografiyani rivojlanishi uchun amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi. Ishning ilmiy yangiligi. Axborot xavfsizlini ta`minlash bo`yicha ta`limiy xarakterdagi har qanday kriptotizim uslubining batafsil tavsifi va dasturiy tadbigi ilmiy ahamiyatga ega hisoblanadi. Tadqiqot ob`ekti va predmeti. Kompyuter muhitida saqlanayotgan axborotlar va ularning xavfsizligini ta`minlashning kriptografik usullari. |