O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

birinchidan,
uning ijtimoiy maxsulot yaratish, milliy daromad va 
pul resurslarini qayta taqimlashga bog’likligi; 
ikkinchidan,
kreditning xarakat shakliga (tovar yoki pul tarzida) 
ega ekanligi; 
uchinchidan,
takror ishlab. chiqarishdagi xarakatning asosiy xal 
etuvchi belgisi (qarz) ekanligi
 
va x. k 
Berilgan kredit kaytarib berishlilik xarakteriga ega. U xuddi shu 
sifati bilan moliyadan farq qiladi. 
Ssuda kapitali manbalarining taxlili kreditning iqtisodiy 
kategoriya sifatidagi moxiyatini aniklashga asos bulib xizmat kildi. 
Bir kator iktisodchilarning fikricha,
 kredit
jamiyatdagi vaktincha 
bo`sh pul mablaglarini yigish va ularni taksimlash shaklidir. 
Kreditning moxiyatini yanada aniqlashtirish uchun uning 
tarkibini, xarakat bosqichlarini, iqtisodiy kategoriya sifatidagi muxim 
belgilarini ijtimoiy - iqtisodiy xarakteristikasini ko`rib chikamiz.
Xar qanday iqtisodiy kategoriya o`zining funktsiyalariga ega 
bo`lgani kabi kredit xam o`zining bir kator funktsiyalariga ega. 
Ijtimoiy iqtisodiy tizimda kreditning o`rni va roli u bajarayotgan 
funktsiyalari bilan aniqlanadi.
Kreditning funktsiyasi - bu kreditning iktisodiyotda faoliyatining 
konkret ravishda namoyon bulishidir. 
Kreditni taxlil qilishda, funktsiya, uning moxiyati va roli 
o`rtasidagi oralik zveno sifatida ko`rib chiqiladi. 
Respublikamizning ko`zga kuringan olimalaridan biri SH. 
Abdullaeva o`zining "Pul, kredit va banklar"
1
nomli kitobidan kredit 
munosabatlarida sub`ektlari ikki xil bo`lishini ko`rsatib o`tadi: 
kredit (qarz beruvchi) 
qarzdor 
1
Абдуллаева Ш.З.. “Пул кредит банклар”. Тош.: “Молия” -2000 й. 121 бет.

---

190 
Bundan tashqari, kredit kredit munosabatlari tarkibining elementi 
sifatida kreditning ob`ekti yuzaga keladi. 
Bunda qarzga berilgan mablag o`z kiymatini saqlab qolishi 
kreditning asosiy xususiyati xisoblanadi. Kredit tarkibi uning 
elementlari birligini ifodalaydi. 
Kreditning xarakat bosqichlari xam uni muxim belgisi 
xisoblanadi. Qarzga beriluvchi qiymat xarakatini quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
B
k
-O
kz
-I
k
- V
r
- +
k
- F
ks
B
k
- kreditning berilishi; 
O
kz
- kreditni qarz oluvchi tomonidan uning vaqtinchalik 
extiyojini qondirish uchun olinishi; 
I
k
- kreditni ishlatilishi qarz oluvchining kreditni nima maqsadda 
olinganligi bilan uzviy bog’lik bo`ladi; 
V
r
- qarz oluvchining xo`jaligida qarzga olingan qiymatning 
aylanishi tugallanishini resurslarning aylanishdan chikarilishini 
ifodalaydi; 
Q
k
- kreditni qaytarish; 
F
ks
- vaqtinchalik berilgan qiymatni kreditor qo`liga qaytib 
kelishi (foiz bilan). 
Kredit moxiyatining taxlili uzluksiz jarayon. Bunda taxlil 
jarayonida yangidan yangi beligilar, xususiyatlar yuzaga chiqishi 
mumkin. 
Kredit mexanizmini tashkiliy iqtisodiy elementlaridan biri kredit 
ob`ektlaridir. Kredit ob`ektlari deyilganda kredit beriladigan aniq 
maqsad 
yoki 
uning 
nimaga 
mo`ljallanganligi 
tushuniladi. 
Xo`jaliklarga beriladigan kreditlarni ishlab chiqarish fondlarining 
aylanishi bilan uzviy bog’liqligi korxona va tashkilotlarni kredit berish 
jaryonini 2 sferaga ajratishni taqazo etadi: 
1.
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatini kredit berish. 
2.
Kapital xarajatlar va quyilmalarni kredit berish. 
Kredit berish bu tarzda 2 sferaga ajratish aylanma va asosiy 
fondlarning aylanishlaridagi xususiyatlar bilan belgilanadi. Ma`lumki, 
aylanma mablag’lar o`zlarining harakatchanligi aylanish tezligining 
kattaligi va ularni tashkil etishga beriladigan kreditlarning muddatini 
qisqaligi bilan ajralib turadi.