O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.4. Zamonaviy monetarizm nazariyasi.
AQSHning Chikago Universiteti professori Xalqaro Nobel mukofoti sohibi Fridmen XX asrning 70-yillarida yaratdi. II jahon urushidan keyin AQSHda J.M.Keynsning pul kredit konsepsiyasinining qabul qilinishi AQSH iqtisodiyotini 1960- yillarga qadar inqirozsiz rivojlantirish imkonini berdi. 60- yillarga kelib Keynsning konsepsiyasi AQSHda ishlamay qoldi. Ya`ni past va barqaror foiz stavkalari sharoitida ishsizlik darajasi oshib ketdi. Inflyatsiyaning yillik darajasi 10 % ga yetdi. Maydonga M.Fridmen chiqdi. U aytadiki: AQSHdagi hozirgi inqiroz holati pullar taklifining keskin ko`payganligi bilan bog’liq. Shuning uchun pul massasining o`sish sur`atlarini nazorat ostiga olishimiz kerak. U taklif qildi. Pul massasining o`sishi 3-5 % darajasida bo`lishi kerak. Agar pul massasining yillik o`sish massasi 3 % dan ortiq bo`lsa, bu pul massasining o`sish suratini sekinlashishiga olib keldi. Agar pul massasining yillik o`sishi 5 % dan yuqori bo`lsa mamlakatda inflyatsiya kuchayadi. Fridmen ushbu taklifini amaliyotda qabul qilinishi AQSHda inflyatsiya yillik darajasini bir yil ichida 10 % dan 5 % ga tushirish imkonini berdi. 1978 - yillarda AQSH kongresi AQSH federal zaxira tizimiga M2 yoki M3 agregatlarini nazorat qilish vazifasini yukladi. 47 Hozirgi kunda AQSH markaziy banki M3, O`zekiston M2 pul agregatini nazorat qiladi. Fridmen Markaziy bankning pullar taklifini tartibga solish imkoniyatiga qattiq ishonadi. U aytadiki, mamlakat bank tizimidagi ortiqcha pullarni Markaziy bankning ochiq bozor siyosati orqali olib qo`yish mumkin. Fridmen tijorat banklarining kredit ekspansiyasini jilovlash kerak degan g’oyani ilgari surgan. Uning fikricha banklar iqtisodiyotni haddan tashqari ko`p miqdorda kreditlab yuborishi mumkin, shu sababli Fridmen tijorat banklarining depozitlariga 100 % li majburiy zaxira qo`llash taklifini bergan. Shunday qilib, klassik miqdoriy nazariya uchun uchta qoida: 1) sabablilik (narxlar pullarning massasiga bog’liq bo`ladi); 2) mutanosiblik (narxlar pullar miqdoriga mutanosib ravishda o`zgaradi) 3) universallik (pullar miqdorining o`zgarishi hamma tovarlarning narxlariga bir xilda ta`sir qiladi) xos bo`lgan. Pullar shakllarining rivojlanishiga qarab pullar massasi turli xildagi miqdordan iborat bo`ladi va nafaqat naqd pullarni, shu bilan birga turli shakllardagi bank omonatlarini ham o`z ichiga oladi. Narxlari turli tusda oshib boradigan tovarlarning har xil guruhlari ham pul massasining ko`payishiga turlicha munosabatda bo`ladi. Shuning uchun pullarning miqdoriy nazariyasining shundan keyingi rivojlanishi unga ekonometrik tahlil apparati va narxlar bo`yicha mikroiqtisodiy elementlarining qo`shilishi bilan bog’liq. Siyosiy iqtisod matematik maktabining yirik vakili, Xalqaro iqtisodiy jamiyat asoschilaridan biri va uning birinchi prezidenti (1931-1933) Irving Fisher (1867-1947) pullarning miqdoriy nazariyasini zamonaviylashtirishga katta hissa qo`shdi. U «Pullarning xarid qilish kuchi. Uning belgilanishi kredit, foizlar va tanazzullarga munosabati» asarida (1911) pullar massasi bilan tovarlar narxlari darajasi o`rtasidagi bog’liqlikni formallashtirishga harakat qilgan. Tovarlar uchun to`langan pullar soni va sotilgan tovarlar narxlari summasi teng bo`lgani uchun buni I.Fisher tarozi bilan o`xshatmoqchi bo`ladi. Matematik shaklda ayirboshlash tenglamasini quyidagi formula shaklida tasavvur etish mumkin: Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|