O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

ketadigan 
xarajatlar salmog’ining
o’sishi natijasida
tovarlar 
bahosining 
oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi bilan ifodalanadi. 
Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalq xo’jaligining turli sohalari 
o`rtasida vujudga kelgan nomutanosiblikdir. Bu avvalambor 
jamg’arma va iste`mol o’rtasidasidagi talab va taklif, davlatning 
daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi muomaladagi pul massasi va 
xo’jaliklarning 
naqd 
pulga 
bo`lgan 
talabi 
o`rtasidagi 
nomutannosibliklardan 
iboratdir. 
Pul 
muomalasining 
muhim 
ko`rsatkichlaridan biri bu pul massasi - naqd va naqd pulsiz pullarning 
umumiy hajmi.
Pul muomalasini nazorat qilish mamlakat iqtisodiy 
siyosatining eng muhim tarkibiy qismidir, chunki zamonaviy 

---

82 
jamiyatda pul nafaqat to`lov vositasidan ko`ra ancha muhim rol 
o`ynaydi, bu mamlakatdagi iqtisodiy faoliyat darajasiga bevosita ta’sir 
qiladi. 
Pul o`tkazmalari 
Elektron pul mablag’lari(EPM) deb avval majburiyatli shaxsga 
(elektron pul o`tkazmalari operatoriga) taqdim etilgan mablag’lar 
tushunilishi kerak, bu haqda ma’lumotlar bank hisob raqamini 
ochmasdan yoziladi. 
EPMni elektron to`lov vositalari (ETV) orqali amalga oshirish 
mumkin, 
bu 
pul 
o`tkazmalari 
operatori 
mijoziga 
maxsus 
texnologiyalar va axborot tashuvchilaridan foydalangan holda pul 
o`tkazish uchun buyurtmalar tuzish, tasdiqlash va uzatish imkoniyatini 
beradigan usul. 
ETV tufayli EPM naqd va naqd pulsiz mablag’larga aylanadi va 
aksincha. Elektron pulni o`tkazish uchun ular operatorga jismoniy 
shaxslar tomonidan naqd va naqdsiz shaklda, yuridik shaxslar va 
yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan - faqat bank hisobvarag’idan 
foydalangan holda taqdim etiladi. EPM tarjimasi yuridik shaxslar va 
yakka tartibdagi tadbirkorlar o`rtasida taqiqlanadi. U bir vaqtning 
o`zida bir nechta yoki bir nechta operatorlar orqali to`lovchining 
elektron pul balansidagi mablag’larni hisobdan chiqarish va qabul 
qiluvchining balansini ko`paytirish orqali amalga oshirilishi mumkin, 
ammo elektron to`lov vositalaridan foydalanishning oflayn rejimiga 
ham ruxsat beriladi. Bunday holda, elektron pulni oluvchi har kuni 
amalga oshirilgan operatsiyalar to`g’risida ma’lumotni hisobga olish 
uchun elektron pul operatoriga uzatishi shart. 
Elektron pul operatori mijozga elektron pul qoldig’ini 
ko`paytirish uchun qarz berishga haqli emas. U mablag ‘qoldig’iga 
foizlarni hisoblay olmaydi yoki mijozga biron bir haq to`lay olmaydi. 
Elektron pul mablag’larining qoldig’ini mijoz - jismoniy shaxs, 
agar qonuniylashtirish va jinoyatlardan olingan daromadlarni 
legallashtirishga qarshi kurashish to`g’risidagi qonun hujjatlariga 
muvofiq aniqlanmagan bo`lsa, to`lay olmaydi. Ushbu mablag’larni 
faqat uning bank hisob raqamiga o`tkazish mumkin. Agar mijoz 
aniqlansa, u 100 ming
so`mdan
oshmaydigan elektron pul qoldig’ini 
yoki naqd xorijiy valyutadagi unga teng keladigan miqdorni olish 
huquqiga ega. 

---

83 
Mijoz - yuridik shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkorning 
elektron pul mablag’lari (yoki uning bir qismi) qoldig’i faqat uning 
buyrug’i bilan uning bank hisob raqamiga o`tkazilishi yoki o`tkazilishi 
mumkin. 
Har bir mamlakat amaliyotida elektron pul uchun majburiy 
ravishda garovga olish ko`zda tutilgan. 
Pul mablag’larini bank hisobvaraqlari orqali o`tkazmasdan, 
ularni ochmasdan amalga oshirish mumkin. Birinchi holda, pul 
o`tkazmalari 
amalga 
oshiriladi. 
To`lovchilarning 
bank 
hisobvarag’idagi mablag’larni hisobdan chiqarish va mablag’ 
oluvchilarning EPM qoldig’ini oshirish orqali. Ikkinchisida - 
to`lovlarni amalga oshiruvchi - jismoniy shaxsning buyrug’i bilan 
naqd pulni qabul qilish (berish) orqali bank hisobvaraqlarini 
ochmasdan, natijada pul mablag’larini oluvchining EPM balansida 
o`sish (pasayish) va to`lovchining EPM balansida teskari o`zgarish 
bo`ladi.