O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Nazorat uchun savollar 
 
1. Pul muomalasini tashkil qilish asoslarini yoritib bering?
2. Pul muomalasi qonunlari va ulardan kelib chiqadigan talablar 
hamda pul massasi va uni tavsiflovchi ko`rsatkichlarni tushuntirib 
bering? 
3. Pullarga bo`lgan talab va pullar taklifini, pul muomalasi 
tushunchasini, pul muomalasi qonunlaridan kelib chiqadigan talablar 
tushuntirib bering?.
4. Muomala uchun zarur bo`lgan pul miqdorini aniqlash 
uslublarini, I.Fisherning “almashuv tenglamasi”ni tushuntiring?.
5. K.Marksning muomala uchun zarur bo`lgan pul miqdorini 
aniqlash formulasini yoritib bering?
6. Pul muomalasi qonunlarining buzilishi hamda uning ijtimoiy-
iqtisodiy oqibatlarini tushuntirib bering? 
 
 
 
5-MODUL. PUL TIZIMLARI, TUSHUNCHASI, 
SHAKLLARI VA ELEMENTLARI 
 
1.
 
“Pul tizimi” tushunchasining mazmuni. Pul tizimining 
shakllari.
2.
 
Pul tizimining elementlari.
3.
 
O`zbekiston Respublikasi pul tizimi elementlari 
4. Pul multiplikatori va pulni sug’urtalash 
 

---

86 
5.1. “Pul tizimi” tushunchasining mazmuni. Pul tizimining 
shakllari. 
 
Pul tizimi - bu mamlakatda pul muomalasini tashkil etishning 
milliy qonunchilikda mustahkamlangan shakli. 
Pul tizimining asosiy elementlari: 
• valyuta nomi va narxlar shkalasi; 
• banknot turlari; 
• banknotlarni muomalaga chiqarish mexanizmi va xavfsizligini 
ta’minlash tartibi; 
• muomaladagi pul massasining tarkibi; 
• pulni tartibga solish mexanizmi. 
Pul birligining nomi va narxlar miqyosi pul tizimining elementi 
sifatida tarixiy rivojlandi. 
Banknotlarning turlari asosan banknotalar va bo`sh pullardir. 
Emissiya mexanizmi deganda pulni muomalaga chiqarish va 
uni muomaladan chiqarish tartibi tushuniladi. Banknotlarning 
xavfsizligini ta’minlash tartibi mamlakatlar qonunchiligi bilan 
belgilanadi. 
Muomaladagi pul muomalasining tuzilishi belgilanadi, bu naqd 
va naqd pulsiz pul muomalasi o`rtasidagi, yoki banknotlarning 
umumiy miqdoridagi yoki banknotlarning umumiy sonidagi alohida 
banknotalar o`rtasidagi nisbatdir. 
Pulni tartibga solish mexanizmi bu pul muomalasi va milliy 
valyutaning barqarorligini qo`llab-quvvatlash uchun pulni tartibga 
solishning turli xil vositalaridir. 
Evolyutsiya jarayonida pul tizimlarining uch turi rivojlandi: 
1. Bimetallizm; 
2. Monometallizm; 
3. Qog’oz-kredit muomalasi tizimlari.