O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 

---

177 
9.3. Kredit munosabatlarining yuzaga kelish sabablari va shart-
sharoitlari.
Hozirgi davrda bank kreditlarini berish tizimi tijorat kreditlari 
berish tizimiga qaraganda yuksak darajada rivojlangan. Buning asosiy 
sababi 
pulning yuqori likvidli akti ekanligidir.
Kreditning sub`ektlari bo`lib quydagilar hisoblanadi. 
-
Banklar; 
-
nobank kredit tashkilotlari, kredit uyushmalari, lombardlar, 
mikromoliyalash tashkilotlari, kredit korperativlari va boshqalar; 
-
korxonalar; 
-
jismoniy shaxslar; 
-
davlat; 
-
davlat organi; 
-
halqaro moliya kredit tashkilotlari. 
Kredit-
qiymatning harakati bo`lib pul va tavar ko`rinishidagi 
mablag’larni qaytarib berishlilik, muddatlilik va foiz to`lashlilik 
asosida berish natijasida yuzaga keladi. 
Kredit orqali jamiyatimizda quyidagi ijobiy natijalarga erishish 
mumkin: 
birinchidan
, fondlar aylanishi jarayonida chetga chiqib, bo`sh 
qolgan mablag’larning harakatsiz turib qolishining oldi olinadi; 
ikkinchidan, 
takror ishlab chiqarishni keng doirada uzluksiz 
davom ettirishga imkoniyat yaratiladi. 
Kreditning vujudga kelishi reallikka aylanishi uchun muayyan 
sharoitlar bo`lishi zarur. SHu masala bo`yicha ba`zi iqtisodiy 
adabiyotlarda keltirilgan fikrlarni tahlil qilib, iqtisodchilar tomonidan 
kredit yuzaga kelishining quyidagi shartlariga ko`proq e`tibor 
berilganini ko`rsatib o`tish mumkin. Ba`zi iqtisodiy adabiyotlarda 
kreditning zarurligi xususida bir necha boshqa fikrlar ham uchraydi. 
Masalan, kredit korxonalar faoliyatini nazorat qilishni amalga oshirish 
uchun zarur, deb ta`kidlanadi. Agar bu fikr to`g’ri deb qaraydigan 
bo`lsak, kreditning zarurligi faqat kreditor uchun tushunarli bo`ladi, 
chunki u qarz berish orqali qarz oluvchi faoliyatini nazorat qilish 
imkoniyatiga ega bo`ladi.
Bunday sharoitda kreditning chegarasi ishlab chiqarish 
fondlarining doiraviy aylanishiga asoslangan ob`ektiv jarayonlarga 
emas, balki bankning kredit operatsiyalari orqali qarz oluvchining 
faoliyatini nazorat qilish istagiga bog’liq bo`lib qoladi. 

---

178 
Bu mulohazalardan kelib chiqqan holda xulosa qilib aytish 
mumkinki
, 
kreditning ob`ektiv zarurligi takror ishlab chiqarish 
jarayonida 
fondlarning 
doiraviy 
aylanishi 
qonuniyatlariga 
asoslangandir.
Kreditga zarurat tug’ilganda quyidagi manbalardagi bo`sh 
mablag’lardan kredit resurslar sifatida foydalanish mumkin. Bu 
manbalar asosan quyidagilardir: 
➢
asosiy fondlarni tiklash, kapital tamirlash uchun ajratiladigan 
amortizatsiya sifatidagi pul mablag’lari; 
➢
tovarlarni sotish va yangi moddiy resurslarni sotib olish 
vaqtlarining birbiriga mos kelmaganligi tufayli yuzaga kelgan bo`sh 
pul mablag’lari;