O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
8 
 
3 
 
 
 
11 
 
 
 
 
10 
 4 
6 
13 
2 
5 
 
1 
 
 
3-rasm. Chaqirib olinmaydigan akkreditiv
1
 
Bu akkreditivning ochilganligini bildiradi. Mana shu vaqtdan 
boshlab sotib oluvchining banki to`lov yuzasidan kafilga aylanadi.4-
mol yetkazib beruvchining banki mol yetkazib beruvchini akkreditiv 
ochganligi haqida xabardor qiladi. 5-mol yetkazib beruvchi tovarlarni 
jo`natadi. 6-mol yetkazib beruvchi tovarlar bilan bog’liq hujjatlarni 
o`zining bankiga uzatadi. 7- mol yetkazib beruvchining banki 
hujjatlarni tekshiradiva qabul qilib oladi. 8-mol etkazib beruvchi banki 
tovar hujjatlarini sotib oluvchining bankiga to`lov uchun jo`natadi. 9-
sotib oluvchining banki akkreditiv bo`yicha to`lovni amalga oshiradi. 
10-sotib oluvchining banki sotib oluvchiga tovar hujjatlarini beradi. 
11-sotib oluvchi banki mol yetkazib beruvchi bankini to`lov amalga 
oshirilganligi to`g’risida yozma ravishda xabardor qiladi. 12-mol 
yetkazib beruvchi banki to`lov summasini mol yetkazib beruvchining 
joriy hisob raqamiga o`tkazadi. 13-mol yetkazib beruvchining joriy 
hisob raqamidan ko`chirma. 
 
3.4. Umumiy to`lov aylanmasi” tushunchasi va uning tarkibi. 
To`lov aylanmasining tarkibi. 
Pul-to`lov aylanishi pul aylanishining bir qismi bo`lib, unda 
pullar qanday shaklda taqdim etilganidan qat`i nazar to`lov vositasi 
sifatida faoliyat yuritadi. Boshqacha aytganda, bunday holda iqtisodiy 
1
Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar/ SH.Z. Abdullaeva . – 2000.: 41 бет
Sotib 
oluvchining 
banki (9) 
Mol yetkazib
(12) beruvchining 
banki (7) 
Mol yetkazib 
beruvchi 
Sotib oluvchi 

---

65 
sub`ektlar o`rtasida naqd pullik va naqd pulsiz shaklda ayirboshlash 
vositasi sifatida amal qiladigan pul mablag’lari ko`rib chiqiladi.
Pul mablag’lari harakatining har biri bo`yicha muqobil harakat 
ham amalga oshiriladi. Boshqacha aytganda, pullarning aylanishi ko`p 
yo`nalishli bo`ladi va xo`jalik faoliyati sub`ektlarini qamrab oladi. 
To`lov aylanishi ushbu mamlakatda amal qiladigan to`lov 
vositalarining uzluksiz harakat qilish jarayonidir. Boshqacha 
aytganda, pul aylanishi deganda to`lov vositalarining shaklidan qat`i 
nazar bunday barcha vositalarning majmui tushuniladi. Bevosita pul 
mablag’larining harakati va cheklar, depozit sertifikatlari va 
veksellarning ko`chib yurishi shunga kiradi. Pul aylanishi to`lov 
aylanishining bir qismidir. 
Pul aylanishi naqd pullik va naqd pulsiz shakllardagi pul 
belgilarining uzluksiz harakat qilish jarayonidir. 
O`z navbatida pul aylanishi to`lov vositalari muomalasining 
ikki shakliga: pul muomalasi (yoki naqd pullar aylanishi) va pul-to`lov 
aylanishiga bo`linadi. 
Pul muomalasi pul aylanishining naqd pul mablag’lari 
muomalasi, pul belgilarining bir yuridik yoki jismoniy shaxslardan 
boshqa shaxslarga doimiy tarzda o`tib yurishi bilan bog’liq qismidir. 
Boshqacha aytganda, bu iqtisodiy sub`ektlar o`rtasidagi muomalada 
qatnashadigan bevosita naqd pul massasidir. SHu tufayli pul 
muomalasini ba`zan naqd pullarning aylanishi deb ham atashadi. 
Pul-to`lov aylanishi pul aylanishining bir qismi bo`lib, unda 
pullar qanday shaklda taqdim etilganidan qat`i nazar to`lov vositasi 
sifatida faoliyat yuritadi. Boshqacha aytganda, bunday holda iqtisodiy 
sub`ektlar o`rtasida naqd pullik va naqd pulsiz shaklda ayirboshlash 
vositasi sifatida amal qiladigan pul mablag’lari ko`rib chiqiladi.