O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
 
4.6. Pul muomalasi qonunlarining buzilishi hamda uning ijtimoiy-
iqtisodiy oqibatlari. 
Iqtisodiyotda faoliyat yuritadigan, faqat hukumatning ehtiyojlari 
bilan bog’liq bo`lgan va iqtisodiyotning ehtiyojlaridan mustaqil pul 
mablag’lari miqdoridagi o`zgarishlar siyosiy omillar hisoblanadi. 
Texnik omillar pul aylanishi tuzilishi va hajmiga faqat bilvosita 
ta`sir ko`rsatadi, lekin shunga qaramasdan, ularni hisobga olish zarur. 
Bunday omillarga u yoki boshqa hisob-kitobni o`tkazish uchun talab 

---

81 
etiladigan vaqtni kamaytirish yoki hisob-kitobning o`zini amalga 
oshirishga imkon beradigan hisob-kitoblarning texnik vositalari kiradi. 
Masalan, bank plastik kartalariga xizmat ko`rsatuvchi texnik 
vositalarning keng ommalashganligi aholi o`rtasida ushbu to`lov 
vositasining ommalashuviga va, binobarin, naqd pulsiz pul 
mablag’larining qo`llanilishining oshishiga olib keladi. Naqd pulsiz 
pul 
mablag’lari qo`llanilishi chastotasining ko`payishi pul 
muomalasining umumiy tarkibida naqd pullarning kamayishiga va 
davlatning pul aylanishini tartibga solish asosiy uslublarining 
o`zgarishiga olib keladi. 
Pul muomalasining tezligi pul aylanishining muhim tavsifnomasi 
hisoblanadi. Bu shu bilan bog’liqki, muayyan vaqt davomida 
(masalan, yil davomida) har bir pul birligi aylanishining soni 
qanchalik ko`p bo`lsa, iqtisodiyotning normal faoliyat yuritishi uchun 
zarur bo`lgan pul mablag’larining miqdori shunchalik kam bo`ladi. 
Amalda pul massasi muomalasining tezligi daromad muomalasining 
tezligini ko`rsatadi. 
Oxirgi yillarda inflyatsiya tez-tez uchrab turadigan jarayon bo’lib 
sifati ham o’zgarib bormoqda. Buning sababi shundaki, hozirgi 
kunlardagi inflyatsiya: birinchidan, uzluksiz baholarning oshishiga; 
ikkinchidan 
pul 
muomalasi 
qonunining 
buzilishi 
natijasida 
umumxo’jalik mexanizmining ishdan chiqishiga olib keladi. XX asr 
inflyatsiyasining 
asosiy 
sababi 
tovar 
kamyobligigina 
bo’lib 
qolmasdan, ishlab chiqarish va qayta ishlab chiqarishda krizislar 
mavjudligi bilan ifodalanadi. Hozirgi davr inflyatsiyasi birinchidan,
pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul muomalasi 
qonunining buzilishi; ikkinchidan, - ishlab chiqarishga