O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti qurbonova O’lmas Usmonovna

 Dog'iston ta'lim tizimi 
Maorifi, ilmiy madaniy-ma'rifiy muassasalari:
295 maktabgacha 
tarbiya muassasasida 308 mingga yaqin bola tarbiyalanadi. 1589 umumiy ta'lim 
maktabi (395 ming o'quvchi), 27 ta maxsus o'quv yurti (20,8 ming o'quvchi) bor. 5 
oliy 8 o'quv yurti, jumladan Dog'iston universiteti (1957 yil tashkil etilgan; 8 
mingga yaqin talaba) da 27,3 ming talaba o'qiydi. 842 ommaviy kutubxona (6,4 
mln. kitob va jurnal). 1066 klub muassasasi, 8 muzey (jumladan, Maxachqaladagi
tasviriy san`at muzeyi, S. Stalskiy uymuzeyi va b.). 7 teatr, 898 kino qurilma bor. 
Dog'istonda 20 ta institut muassasasi ishlaydi
 
Nazorat savollari: 
1. Germaniya ta’lim tizimining xuquqiy asoslarini izohlab bering. 
2. Germaniyada kasb-hunar ta’limning o’ziga xos xususiyatlarini nimalarda ko’rish 
mumkin? 
3. Sizningcha Fransiya ta’lim tizimining afzalliklari nimalardan iborat? 
4. Angliya davlat maktablarida milliy dastur qanday fanlarni qamrab oladi? 

---

58 
5. Yevropa mamlakatlari ta’lim tizimining yutuqlarini O’zbekistonda tadbiq etish 
mumkinmi?
 
 
 
Mavzu: Ayrim rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya tizimi va 
qiyosiy tahlil.
Reja: 
 
1. AQSH ta’lim tizimi va uning tarkibi.
2. Niderlandiya ta’limining ayrim masalalari.
3. Saudiya Arabistoni ta’lim tizimi. 
 
Tayanch so’zlar: 
maktabgacha tarbiya; boshlang’ich maktab; o’rta maktab; 
dastur; litsey; oliy ta’lim. 
 
AQSH ta’lim tizimi. 
Mamlakat ta’lim tizimining tuzilishi quyidagicha:
— bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya 
muassasalari;
— 1-8-sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar (bunday maktablarda 
bolalar 6 yoshdan 13 yoshgacha o’qiydilar);
— 9-12-sinflardan iborat o’rta maktablar (bu maktablarda 14-17 yoshgacha 
bo’lgan bolalar ta’lim oladilar). U quyi va yuqori bosqichdan iborat.
Amerika Qo’shma Shtatlarida navbatdagi ta’lim bosqichi oliy ta’lim bo’lib, u 
2 yoki 4 yil o’qitiladigan kollejlar hamda dorilfununlarda amalga oshiriladi.
So’nggi bosqich, dorilfununlar va boshqa oliy o’quv yurtlari tarkibida tashkil 
etilgan aspirantura yoki doktoranturalardir.
AQSHda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o’quv 
yurtlarida davlat jamoa, xususiy tasarruflarda va diniy muassasalar ixtiyorida 
bo’lishi mumkin.
Shunisi diqqatga sazovorki, AQSH maktablarining bitiruvchi sinf 
o’quvchilaridan tashqari barcha o’quvchilar ta’tillar paytida asosan ish bilan band 
bo’ladilar. AQSH maktablarida o’quv yili 180 kun. Bir soat dars 45-50 minut.
Amerika konstitustiyasiga muvofiq ta’lim tizimi tasarrufidagi shtatlar 
boshqaruv muassasalari ixtiyoridadir. 1979 yilgacha ta’limni mablag’ bilan 
ta’minlash, ta’limda davlat siyosatini amalga oshirish, o’quv yurtlarida faoliyatni 
muvofiqlashtirib borishni Sog’liqni saqlash, Ijtimoiy ta’minot va ta’lim ishlari 
vazirligi olib borar edi. 1979 yilda Ta’lim vazirligi mustaqil bo’lib ajralib chiqdi.
Ta’lim tizimlariga mablag’ ajratish bo’yicha AQSH dunyo mamlakatlari 
o’rtasida yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. AQSH ta’lim tizimining rivojlanish 
sur’ati ancha yuqori bo’lib, uning boshlang’ich ta’lim bosqichida o’qishi lozim 
bo’lgan bolalarning 99,9 foizi o’rta bo’g’ini 94,5 foizi ta’lim oladi. O’quvchilar 
umumiy sonining 46 foizi o’rta maktabni tamomlagach, kollej va universitetlarga 
kiradilar. Barcha toifadagi ta’lim maskanlarida 58 million yosh, shu jumladan, 

---

59 
ta’tilning oliy bosqichida 12 million yigit-qiz tahsil oladi. AQSHda har 10 ming 
aholiga 307 talaba to’g’ri keladi. Bu jahonda yuksak ko’rsatkichlardan biridir.
Bulardan tashqari AQSHda har yili 33 million kishi uzluksiz ta’lim va malaka 
oshirish tizimlarida bilim oladilar. Mamlakatda 3 million o’qituvchi mehnat qiladi. 
Hap yili o’rta maktabni 3 million o’quvchi, bakalavr darajasidagi oliy ta’lim 
bosqichini 932 ming kishi, magistr darajasida esa 300 ming kishi tugallaydi, yiliga 
30 ming kishi doktorlik ilmiy darajasini oladi.