O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi qayd raqami

«Buyruqlar kontseptsiyasi» 
Robert Uotson Kunning paradigmal kriteriyasini qabul qilib psixologiyani predparadigmal
fanlarga qo'shdi, chunki psixologiya bu kriteriyalar ta'siriga chidamadi. Shu bilan birga Uotson
psixologik o'rganishni tuzilishida va dinamikasida boshqa variantlarini topishga urinib ko'rdi.
Brunevik sxemasi 
Ba'zi psixologik sistemalarda «kontseptsial fokus» degan fikrda Etan Brunevik «organizm
va uni muhiti » umumiy sxemasidan chiqib kelib asosiy psixologik kontseptsiyalarni
klassifikatsiya qilishni taklif qildi. Bu sxemani asosiy komponentlari shundan iborat:
A- organizmning uzoq o'tmishi;
V- organizm atrofidagi fizik moddalar;
S- prokcimal stimullar;
D- organizm;
E- to'qimalar harakati;
J- organizmning muhitini o'zgartirishi;
Z- faoliyatni uzoq, keyinchalik faoliyati;
Bu umumiy sxemani Brunevik alohida tarixiy shakllangan yo'nalishlar bilan moslashtiradi.
Strukturalizm (psixologiyani vazifasini ongning asosiy elementlarini tanib ular orasidagi
bog'lanish strukturasini aniqlash kontseptsiyasi) va geshtal`tizm (ongni butun o'zgarishini
tushuntiruvchi kontseptsiya) proksimal stimullar-organizm munosabatlari bilan chegaralanib
qoladilar.
Klassik bixeviorizm (psixologiya predmetini stimullarga harakat reaktsiyasi deb
hisoblovchi)
«proksimal stimullar - proksimal reaktsiyalar» bog'lanish bilan chegaralanadi (a-A).
Freydizm

---

organizmni uzoq o'tmishga bog'liqligi bilan chegaralanadi (S-0). Funktsionalizm muhit

ob'ektlarini ular bilan operatsiya qilish munosabatini nazarga oladi (v-A). Bu sxemani e'tiborga
olib Brunevik har bir sanalgan nazariya butun jarayonni bir fragmenti deb hisoblaydi, ammo
psixologiya tarixini anglash uchun Brunevik sxemasi talabga javob bermaydi: genetik sababi va
nazariyalar buzilishini tushuntirib bermaydi.«Sistematologiya» daniyalik olim K.Madsen fanni
o'zini ilmiy analiz qilish kerakligini gapirib psixologik nazariyalarini solishtirib o'rganish
kerakligini, uni «sistematologiya» qilishni taklif qiladi. Nazariya deb u shved faylasufi
G.Gernebodan so'ng «ilmiy tekst» yoki fikrlash (yozma, og'zaki), metonazariya deb - shu tekstni
teoritik analizini tushunamiz deydi. Tekstni yaratganda bir necha darajani taklif qiladi:
a) diskriptiv (tasvirlovchi);
b) gipotetik (tushuntiruvchi);
v) metastrata, bunda tekstnimuallifi bilim, haqiqat, metod, model to'g'risida o'z fikrini
bildiradi.
«Sistematologiya» asosiga Madsen «fikrlash ekanomikasini» qo'ydi. Bu adashtiruvchi
ishonch, chunki ko'z bilan ko'rilgan haqiqatni bildiradi, haqiqat ilmiy bilimni mazmunini tashkil
qiladi deb adashtiradi. Materialistik dialektika pozitsiyasidan psixologik o'rganishni ilmiy
kategorial analiz qilish imkoniyati paydo bo'ladi. Kategoriyalar - fikrni eng umumiy buzilmas,
o'zaro bog'langan ish tashkilotchilari hisoblanadi. Ular haqiqatni faol tasvirlanishidir. Falsafiy
kategoriyalar ilmi (forma va mazmun, son, sifat va boshqalar) grammatik kategoriyalarga o'xshab
uzoq tarixga ega.
Konkret fanning kategoriyasiga kelganda bir fan sohasida ham yaxshi o'rganilmagan. Ilmiy
kategoriya usullari hali ishlab chiqilmagan. Kategorial yondashish ilmiy g'oyalarni o'rganish
dinamikasi kelajakda keng imkoniyatlar ochadi. Fan tarixini muammolarini o'rganishda kategorial
yondashishni quyidagi antitezalarga to'ldiruvchi sifatida tushuntiradi.