O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi qayd raqami

Tarixiy psixologik tahlil printsiplari 
Tarixiy tadqiqotlardagi eng muhim printsip - tarixiylik printsipidir. Bu printsip
tadqiqotchidan o'rganilayotgan hodisaning shu davrning hamma o'ziga xosliklari, ijtimoiy-
madaniy aloqalari, uning butun konkret mazmuni bilan birga o'rganib, o'rganiladigan hodisaning
qaytarilmasligi va noyobligini ko'rsata olishni talab qiladi.
Tarixiylik printsipining tuzilishi prezentizm va antikvarizmda ko'rinadi. Prezentizm -
tarixiy tadqiqotni o'rganilayotgan davrdan faqatgina hozirgi zamon tasavvurlariga mos bo'lgan
ko'rinishlarinigina ajratib olib o'rganish bilan cheklanishdir.
Antikvarizm - aksincha tarixiy o'tmishni hozirgi zamon talablariga bog'liq bo'lmagan, qotib
qolgan hodisa sifatida o'rganadi.

---

O'tmish hodisalarni tasvirlashdagi har qanday bir yoqlamalik, sxematizm tarixiylik

printsipidan chekinishdir. Shu bilan tarixiy tadqiqotlar o'rganilayotgan hodisalarning umumiy
qonuniyatlarini topishni talab qiladi. Bu talabni bajarishni asosan mantiqiylik va tarixiylikning
birligiga tayanish ta'minlaydi. Bu printsipga ko'ra tarixchi o'tmish hodisasini shunchaki tasvirlab
qo'ymay, balki uni nazariy jihatdan tasavvur eta olishi kerak, ya'ni bu hodisalarda qandaydir
doimiylikni topa olishi kerak. Tarixiy psixologik g'oyalarni ijtimoiy, siyosiy yo'nalishni g'oyaviy
mohiyatini aniqlashni talab qiladi. Bunday yondashish ilmiy kontseptsiyalarning jamiyatdagi
ijtimoiy rolidan ajratib o'rganuvchi ob'ektivizm va sub'ektivizmdan farq qiladi. Tarixiy psixologik
tadqiqotlarda M.G.Yaroshevskiy ta'kidlaganidek, determinizm - sababiylik printsipi katta
ahamiyatga ega. Uning fikricha, tarixda determinizmning ko'plab turlari paydo bo'lgan.
Mexanikadan oldin, mexanik, biodeterminizm, psixodeterminizm, sotsiodeterminizm. Bularning
har biri psixik hodisalar o'z - o'zidan paydo bo'ladi deb talqin qiluvchi indeterminizmga qarshi
turadi.