O„zbekiston respublikаsi oliy vа o„rtа mаxsus tа‟lim vаzirligi buxoro davlat universiteti tahirov Behzod Nasriddinovich axborot xavfsizligi asoslari
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
54 2.5-jadval. Vijinerning shifrlash tizimi . XVI asrda fransuz diplomati Vijiner tomonidan yaratilgan shifrlash tizimi 1586-yilda chop etilgan. U mashhur ko‗p alfavitli tizim hisoblanadi. Vijiner tizimi Sezar shifrlash tizimiga qaraganda mukammalroq hisoblanib, unda kalit harfdan harfga almashtiriladi. Bunday ko‗p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvallarda rus va lotin alfavitlari uchun mos keluvchi jadvallar ko‗rsatilgan. Bu jadvallardan matnni shifrlash va uni ochish uchun foydalaniladi. Jadvalning ikkita kirishi bo‗lib: – yuqori qatordagi harflardan kiruvchi ochiq yozuv uchun foydalaniladi. – chap ustunda esa kalit so‗zi joylashadi. Ochiq matnni shifrlashda bu matn bir satrga yoziladi. Uning ostidagi satrga kalit so‗z joylashtiriladi. Agar kalit so‗zning uzunligi qisqa bo‗lsa, bu so‗z ochiq matnning oxirgi harfigacha takrorlab yoziladi. Shifrlash jarayonida jadvalning yuqori qismida joylashgan ochiq matnning harfi topiladi va chap qismdan kalit so‗zning harfi tanlanadi. Satr va ustun kesishgan katakdagi harf berilgan harfni almashtiradi. 55 Nazorat savollari: 1. O‘rin almashtirish orqali shifrlash. 2. Sezarning shifrlash tizimi. 3. Vijinerning shifrlash tizimi. 7-MAVZU:Ma‟lumotlarni shifrlash va arxivlash vositalari. Tayanch iboralar: Ma‘lumotlarni shifrlash, arxivlash, WinRar arxivlash dasturi, WinZip arxivlash dasturi. Arxivlangan fayl-bu faylning ixchamlangan, siqilgan holati. Amalda fayllar bilan ishlashda, yahni fayllarni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga ko‘chirishda, diskka joylashda, saqlab qo‘yishda, elektron pochta orqali axborot yuborishda bunday fayllar bilan ishlash zarurati tug‘iladi. Fayllarni arxivlash - fayllarni arxivlash jarayoni orqali siqilgan, ixchamlangan holatda diskda saqlash demakdir. Arxivlash qattiq disk ishdan chiqishi yoki faylning tasodifan o‘chirilishi sodir bo‘lgan hollarda joriy faylni qayta tiklash uchun yordam beruvchi vosita sifatida ham qo‘llaniladi. Arxivlash - bu uzoq muddat saqlanuvchi fayllar, kam qo‘llaniladigan, eski hujjatlar, har xil materiallar, adabiy va ilmiy maqolalar, rasm va boshqalarni saqlash uchun qo‘llaniladi. Arxiv bir qancha qismlardan iborat bo‘lishi va unda har bir fayl alohida ko‘rinishda saqlanishi mumkin. Bunday arxiv fayllari ko‘p tomli deb ataladi. Shunday arxivlardan katta hajmli ma‘lumotlarini qismlarga bo‘lib disketalarga sig‘adigan, qulay ko‘rinishga keltirish uchun foydalanish mumkin. Bunda har bir qism fayl ham arxiv fayli deb ataladi. Arxiv hosil qilish jarayoni arxivlash (arxivatsiya) deyiladi. Siqilgan faylni eski holiga qaytarish arxivlarni ochish (razarxivatsiya) deyiladi. Arxivlashni fayllar guruhi, to‘liq fayllar strukturasi bo‘yicha yoki papkalar bo‘yicha ham qilish mumkin. Arxivlanuvchi fayllarda papkalar ko‘p bo‘lsa, ularni oldin bitta papkaga yig‘ib olish ishni osonlashtiradi. Elektron pochta va Internet muhitida arxivlangan holdagi ma‘lumotlarni almashish bir qator qulayliklar yaratadi. Arxivlash jarayonida ayrim fayllar juda yaxshi ixchamlanishi, bahzi hollarda arxivlash natijasida boshlang‘ich fayl 10-20 baravar siqilishi ham mumkin. Masalan, dastur fayllariga nisbatan tekst va rasm fayllari ancha yaxshi ixchamlanadi. Hozirgi kunda har xil arxivatorlar bir-biridan siqish darajasi, tezligi, foydalanishda qulayliklari, imkoniyat darajasi bo‘yicha farq qiladi. Foydalanuvchi har xil turdagi arxiv fayllarini kengaytmasi bo‘yicha farqlaydi. Siqish turi shu arxivning formati deyiladi. 56 Arxivlangan fayl arxivda qaysi fayllar borligini bildiruvchi sarlavhaga ega bo‘ladi. Arxiv sarlavhasida unda saqlanuvchi har bir fayl uchun quyidagi ma‘lumotlar saqlanadi: fayl nomi; fayl saqlanuvchi katalog haqida ma‘lumot; faylning oxirgi marta qayta ishlangan sanasi va vaqti; faylning diskdagi va arxivdagi o‘lchami; arxivning to‘liqligini tekshirishda ishlatiladigan har bir faylning tsiklik tekshirish kodi. Arxiv fayllari oddiy fayllar kabi nomlanadi. quyida biz Windows muhitida fayllarni arxivlash uchun yaratgan WinRar dasturi bilan tanishib chiqamiz. Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|