O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

induktiv, deduktiv va analogiya
. 
Induktiv xulosa chiqarish
- bu xulosa chiqarishning shunday mantiqiy 
usulidirki, bunda bir necha yakka va ayrim hukmlardan umumiy hukmga o’tiladi, 
yoki ayrim fakt va hodisalarni o’rganish asosida umumiy qonun va hoidalar 
yaratiladi. Masalan, temir elektr tokini o’tkazadi, po’lat elektr tokini o’tkazadi, mis 
elektr tokini o’tkazadi, ruh elektr tokini o’tkazadi. Demak, barcha metallar elektr 
tokini o’tkazadi, degan umumiy xulosa chiqaramiz. 

---

201 
Deduktiv xulosa chiqarishda
umumiy va yakka hukmlardan yakka yoki 
juz'iy hukm keltirib chiqariladi. Misol uchun barcha metallar elektr tokini 
o’tkazadi. Temir metaldir. Demak, temir ham elektr tokini o’tkazadi.
Analogiya xulosa chiqarishning
shunday shaklidirki, bunda biz ikki 
predmetning ba'zi bir belgilari o’xshashligiga qarab, bu predmetlarning boshqa 
belgilarining o’xshashligi to’g’risida xulosa chiqaramiz. Analogiya deb narsa va 
hodisalarning bir-biriga o’xshash bo’lgan ba'zi belgilariga qarabgina hukm 
yuritishdan iborat xulosa chiqarish shakliga aytiladi. Analogik usulda chiqarilgan 
xulosa chin, taxminiy hamda yolg’on bo’lishi mumkin. Fikr yuritishning bunday 
shakli ko’pincha yosh bolalarga xos xususiyatdir. Demak, juz'iy ikki yakka 
hukmlarga asoslanib, juz'iy yoki yakka hukm keltirib chiqaramiz. Masalan, 
bog’cha yoshidagi bola mana bunday mulohaza yuritadi; adamlar darvozadan 
ismimni aytib chaqirib keldilar. Ular sovg’a olib kelgan bo’lsalar kerak. Bu 
bolaning mulohazasini tahlil qilib ko’rsak, uning fikr yuritishi mana bunday tarzda 
taraqqiy etganligini shoxidi bo’lamiz. O’tgan galda adam ismini aytib chaqirib 
kelgan edilar, yana chaqirayotirlar. Albatta, adam menga sovg’a olib kelganlar, deb 
xulosa chiqaradi.
Shunday qilib, analogik yo’l bilan xulosa chiqarganda murakkab 
qonuniyatlar to’g’risidagi bilimlar o’zlashtirilmasa-da, lekin turmushning turli 
jabhalarida undan foydalanib turiladi.