O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

hissiy 
ton
sezgi yoki idrok jarayonida shaxsning idrok qilingan narsa va hodisaga 
munosabatini ifodalovchi maxsus hissiy bo’yoq yoqimli yoki yoqimsiz idrok bilan 
bog’langan hissiyot, deb ta'riflanadi. Professor E.G’.G’oziev tomonidan 
hissiy ton
-
u yoki bu hissiyotning inson tomonidan bevosita kechirilishi (kechishi) 
jarayonidan iboratdir. Q.Turg’unov lug’atida 
hissiy ton
- hissiyot sezgi yoki idrok 
jarayonida shaxsning idrok qilingan narsaga hodisaga munosabatini ifodalovchi 
maxsus emosional bo’yoq yoqimli va yoqimsiz kechinma bevosita sezgi yoki 
idrok bilan bog’g’langan hissiyot. Masalan, og’riq bir qator qo’zg’ovchilar yaqqol 

---

237 
ifodalangan yoqimsiz hissiy ton bilan ajralib turadi. Ko’pincha emotsiyalar 
o’zining ta'sirchanligi bilan bir-biridan ajralib turishiga qaramay, bunday sifatni 
hissiy holatlar 
stenik
(yunoncha so’zdan olingan bo’lib, kuch degan ma'noni 
anglatadi) xususiyatli deyiladi. Bunda emotsiyalar dadil xatti-harakatlarga, 
mantiqiy mulohazalarga, nisbiy izlanishlarga kuch quvvat, qanoat bag’ishlaydi. 
Masalan, xursandchilikdan shaxs "parvoz qiladi", "yulduzni narvonsiz oladi", 
kimlargadir xolis yordam qilishga shoshadi. Faollik qilib, tinchimaslik uning 
sifatiga aylanadi. Q.Turg’unov lug’atida stenik hisga quyidagi ta'riflar uchraydi: 
stenik hislar
- shaxsning hayot faoliyatini kuch-g’ayratining orttiradigan barcha 
bilish jarayonlarini faollashtiradigan ijobiy hissiyot turi. Aksariyat hollarda 
xushxabar, muvaffaqiyat shaxsda stenik xususiyatli emotsiyalarni vujudga 
keltiradi.
Ba'zi hollarda emotsiyalar o’zining sustligi, motorli, kuchsizligi bilan 
tavsiflanadi. Bunday hissiy holat 
astenik
(yunoncha so’zdan olingan bo’lib, 
kuchsizlik, zaiflik ma'nosini bildiradi) deb atashadi. Bunday hissiyot insonni 
bo’shashtiradi, uni xayolga cho’mdiradi, xayolparast qilib qo’yadi. Shu sababdan 
favqulotda shaxsdagi befoyda emosional kechinmaga, uyalish, vijdon azobi, 
andisha esa qo’rqoqlikka aylanib qolishi xavfi kuchli.
Psixik jarayonlardan ayniqsa, emotsiya o’zining aniq tashqi ifodasiga ega 
bo’lishi bilan tavsiflanadi. Emosional o’zgarishlar organizmning tashqi 
o’zgarishlarida shu qadar yaqqol ifodalanadiki, biz odamni tashqi ko’rinishiga 
qarab, unda qanday xususiyatlar yuz berayotganini, uning xursand yoki xafaligini, 
g’azablanganligini yoxud biror narsadan qo’rqib ketganini va shu kabi his-
tuyg’ularning ko’pini aytib bera olamiz. Hissiyotlarning tashqi alomatlari