O zbekistоn respublikasi оliy va o rta maxsus ta’lim vazirligi r
6-jadval Suvdagi turli zarrachalar uchun diffuziya koeffitsienti farqi Zarrachalar Diffuziya koeffitsienti, m 2 /sek Ionlar
Molekulalar
Kolloid zarralar
Eynshteyn formulasidan foydalanib, diffuziya koeffitsienti aniqlanilsa
diffuziyalanuvchi zarracha oʻlchamini va hatto dispers faza moddasining
molekulyar massasini topish mumkin. Uning fikricha, zarrachaning tezligi, ya‘ni
diffuziya tezligi zarracha radiusiga teskari proporsionaldir.
Diffuziya tezligi Fik aniqlagan qonuniyatlariga boʻysunadi. Diffuziya tezligi
Fik qonuniga muvofiq, eritmaning bir-biridan
oraliqda turgan ikkita
54
nuqtasidagi konsentratsiyalar ayirmasi
boʻlsa, eritmaning katta konsentratsiyali
qismidan kichik konsentratsiyali joyiga
yuza orqali
sekundda oʻtadigan modda
miqdorini hisoblab topishga imkon beradi (mol hisobida, ma‘lumki 1 molda
ta kolloid zarracha bor):
dt dx dc q D dm
dx dc - kichik diffuziya yoʻli (dx) da konsentratsiyaning kamayishi boʻlib, u
konsentratsiya gradienti deb nomlanadi, C
1
- C
2
dc, dt – vaqt, D - gradient birga
teng boʻlganda vaqt birligida (1sek) yuza birligi (1cm
2
) orqali oʻtgan modda
miqdorini koʻrsatadi va
diffuziya koeffitsienti deb ataladi. Bu qonun
Fikning birinchi qonuni deb ataladi.
Agar diffuziya jarayonida konsentratsiya oʻzgargan sari gradient dc
dx ham
oʻzgarsa, u holda konsentratsiyaning vaqt boʻyicha oʻzgarishi Fikning II - qonuni
asosida topiladi:
2
2
dx c d D dt dc
SGS sistemasida D cm
2
sek SI sistemasida m
2
sek bilan oʻlchanadi. Diffuziya
koeffitsientini Eynshteyn formulasi orqali ham topish mumkin:
r N RT D 6
1
yoki
r kT D 6
bu yerda, R - gaz konstantasi, T - absolyut temperatura, N - Avogadro soni,
-
dispersion muhitning qovushqoqlik koeffitsienti, r - zarracha radiusi, k - Bolsman
doimiysi (k
1,3806.10
-23
j
gradus). Agar D ma‘lum boʻlsa, zarracha radiusini
topish mumkin:
rD k T r 6
Zarrachaning radiusini aniqlab boʻlgandan soʻng moddaning molekulyar
ogʻirligini ham topish mumkin:
N r M
3
3
4
55
bunda,
- dispers faza zarrachasining zichligi, N - Avogadro soni (
ta).
Diffuziya jarayoni qaytmas jarayon boʻlib, terilarni oshlashda, gazlamalarni
boʻyashda, turli xil konservalar tayyorlashda, shuningdek xalq xoʻjaligining turli
sohalarida keng ishlatiladi.
