Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

68-rasm. Choʻkish (a) va oqib chiqish (b) potensialini aniqlovchi 
asbobning sxemasi. 
Bu hodisa quyidagi, elektroosmosga qarama-qarshi ikki holat sabab yuz 
beradi:

elektroosmos tashqi elektrmaydon tufayli yuzaga chiqadi ;

«oqib chiqish potensiali»
esa bosim ostidagi suyuqlik harakati tufayli hosil 
boʻladigan elektr potensialdir; 
Kolloidlarda oqib chiqish potensiali bilan qoʻsh elektr qavatning tuzilishi 
orasida ma‘lum bogʻlanish bor. Masalan, qoʻsh elektr qavatning diffuzion qismida 
ionlar konstentartsiyasi qancha katta (boshqacha aytganda, dzeta-potensial qancha 
katta) boʻlsa, oqib chiqish potensialining qiymati ham shuncha katta boʻladi. Oqib 
chiqish potensialining qiymati tashqaridan beriladigan bosim kattaligiga 
proporsional boʻladi: 
k
Р
Е
chiq
oq







0
.
bu yerda, 
oqib chiqish potensiali (volt), 
suyuqlikni harakatga 
keltiruvchi bosim (
), 
-kapillyarlarni toʻldiruvchi suyuqlikning solishtirma 
elektr oʻtkazuvchanligi (
), 

. 
Kolloidlarning elektr xossalarini oʻrganish katta nazariy ahamiyatga ega 
boʻlib, uning kolloidlarning strukturasini va xossalarini bilishda ham amaliy 
jihatdan oʻrni katta. Chunki, kolloid sistemaning dzeta-potensial kattaligi ayni 
sistemaning agregativ barqarorligini tushunish uchun xarakteristik kattalik boʻla 
oladi. 
Elektroforez neftni suvsizlantirishda, chinni, sopol ishlab chiqarish sanoatida, 

---

137 
suspenziya va keramik massa tayyorlashda, radiolampalar uchun aktivlantirilgan 
katodlar yasashda, latekslardan rezina buyumlar olishda ishlatiladi. Elektroosmos 
usuli torfni va yogʻochni quritishda qoʻllaniladi.
Elektroosmos, 
shuningdek, 
qishloq 
xoʻjaligida 
ham 
qoʻllaniladi. 
Elektrokinetik hodisalar geologiya, tuproqshunoslik, agrobiotexnologiya va 
texnikaning turli sohalarida keng qoʻllaniladi. Masalan, ular suspenziyalarni 
suvdan tozalashda, yogʻoch va torfni quritishda, toza kaolin hosil qilishda, 
mashinalar detallarini boʻyashda katta ahamiyatga ega.