Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

94-rasm. Qattiq jism- suyuqlik chegarasida sirt-faol moddalarning 
adsorbsiyasi. 
Hamma sirt-faol moddalar ham mitsella hosil qilish xususiyatiga ega boʻla 
olmaydi. Berilgan erituvchi uchun gidrofil-lipofil balansi (GLB) maqbul qiymatga 
ega boʻlgan sirt-faol moddalargina mitsella hosil qilishi mumkin (21-jadval). 
 
 
21-jadval 
GLB qiymatiga koʻra SFM larning qollanilish sohalari 
GLB soni 
SFM larnin qoʻllanilishi 
1-4 
Koʻpiklarni soʻndiruvchi 
3-6 
II tur emulgatorlar 
6-8 
Hoʻllovchi 
8-13 
I tur emulgatorlar 
13-20 
I tur emulgatorlar 
20 va undan katta qiymatda 
Solyubilizatorlar
 
Bunda sirt-faol moddalar har bir berilgan hol uchun tanlab olinadi. Kolloid 
sirt-faol moddalar alohida diqqatga sazovordir. Kolloid sirt-faol moddalarning 
asosiy xususiyatlardan biri ular termodinamik jihatdan barqaror kolloid 
(liofil
) 
dispers geterogen sistemalar hosil qila oladi. 
Mitsellaning 
hosil 
boʻlish 
konsentratsiyasi.
 
Eritmalarda 
sirt-faol 
moddalarning konsentratsiyasi oshganda mitsellalar hosil boʻlish nuqtasi va 
eritmaning xususiyatini oʻzgarishi 
mitsellaning hosil boʻlish konsentratsiyasi 
(MHBK)
 
deb ataladi. 

---

189 
Mitsella hosil boʻlishining kritik konsentratsiyasi juda katta ahamiyatga ega 
boʻlib, uning qiymatiga qarab eritmaning xossalari oʻzgarib boraveradi. MHBK ga 
har xil omil (faktor)lar ta‘sir qiladi. Masalan, sirt-faol moddaning molekulyar 
massasi oshishi bilan MHBK qiymati kamayib boradi va sirt-faollikka teskari 
proporsional boʻladi. Sirt-faol moddaning molekulyar massasi bitta gomolog 
qatorga 
ga oshsa, Dyuklo-Traube qoidasiga boʻysunadi, ya‘ni: 

Sirt-faol moddalarning eritmalariga noorganik tuzlarni qoʻshish yoʻli bilan 
MHBK ni oʻzgartirish mumkin. Ionogen sirt-faol moddalarning eritmalariga 
noorganik tuzlarning qoʻshilishi MHBK ni keskin pasaytiradi. Pasayish darajasi 
qoʻshilgan noorganik tuzlarning gidratlanish qobiliyatiga qarab quyidagi qatorni 
hosil qiladi: 




Noionogen sirt-faol moddalar uchun qoʻshilayotgan noorganik tuzlarning 
ta‘siri kamroq boʻladi. 
Koʻpgina organik moddalar ham MHBK ga ta‘sir qiladi. Yuqori molekulyar 
tuzilishga ega boʻlgan organik moddalar MHBK ini kamaytiradi, quyi molekulalar 
(sirt-faol moddalar) erituvchi muhitini kuchaytirishi natijasida MHBK ni oshiradi. 
Uzun zanjirli spirtlar MHBK ni kamaytiradi.
MHBK ni topish uchun konsentratsiya o‗zgarishiga bog‗liq bo‗lgan istalgan 
parametr (xossa) grafigi chiziladi (95-rasm).