Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

105-rasm. Gidrofil va liofil hossalariga kо‘ra SFM molekulalarini holati: 
a-
gidrofil ta‘sirlashish; b-gidrofob ta‘sirlashish; v-adsorbsion qavatni hosil bо‗lishi.
 
 
Emulgatorlarni mukammal tekshirish natijasida quyidagi qoidaga kelingan: 
emulsiyani tashkil qiluvchi suyuqliklardan qaysi biri emulgatorni yaxshi eritsa, 
о‗sha suyuqlik dispersion muhit bо‗lib qoladi.
SFM larning sirt-faolligi molekulasining gidrofil va gidrofob qismlarining 
nisbati bilan aniqlanadi. Kalta zanjirli SFM larda gidrofil ta‘sirlashish kattaroq 
bо‗lgani uchun molekulalar suv ichiga tortilad. Uzun zanjirli SFM molekulalarida 
teskari effekt kuzatiladi. Bunday molekulalar moy ichida gidrofob ta‘sirlashishadi. 
Suvga nisbatan gidrofob va moyga nisbatan liofil ta‘sirlashish shu molekulalarni 
moy ichida joylashishini ifodalaydi. 
Gidrofil-lipofil balans kattaligi SFM molekulalariga suvni va moyni ta‘sirini 
muvozanatlanishi, ya‘ni ikki suyuqliklarni chegara sirtida adsorbsiya qavatini hosil 
bо‗lish shartini aniqlab beradi. Gidrofil-lipofil balans о‗lchov birligisiz empirik 
kattalikdir: 
(
)
b
GLB
a

 

 
b- SFM tabiatiga bog‗liq bо‗lgan о‗chovsiz parametr;
Ψ- bitta –CH
2
- guruhga hisoblangan erkin ta‘sirlashish energiyasi; 
ν- ugevodorod tarkibidagi –CH
2
- guruhlar soni;
a- 
SFM molekulasini suv moilligi. 
(b+Ψν) -SFM molekulasini qutbsiz suyuqlikka moyilligini ifodalovchi 
kattalik. 
Ayrim SFM larning hisoblab topilgan GLB qiymati 24-jadvalda keltirilgan. 
24-jadval 
SFMning hisoblab topilgan GLB qiymati 

---

202 
SFM 
GLB 
SFM 
GLB 
Natriy laurilsulfat
40 
Butanol 
7,0 
Kaliy oleat
20 
Glitserin monostearat
3,8 
Natriy oleat
18 
Olein kislota 
1,0 
Emulsiya barqarorligi emulgator tabiatiga, temperaturaga, fazalar nisbatiga va 
boshqalarga bogʻliq. Emulgatorlarning tabiati barqarorlikni taminlash bilan birga 
emulsiya turini aniqlaydi. Masalan, gidrofil emulgatorlar asosan suvda yaxshi 
eriydi va M

S turidagi emulsiyani hosil qiladi. Agar qattiq emulgator suvda yaxshi 
namlansa M

S turidagi emulsiya, agar poroshok uglevodorodda yaxshi namlansa 
S

M turidagi emulsiya hosil boʻladi. 
Emulsiya turini aniqlash 
uchun quyidagi 
usullardan foydalanish mumkin:

bir tomchi emulsiya shisha plastinka ustiga tomiziladi. Uni yoniga bir tomchi 
suv yoki moy tomizilib, shisha plastinkani qiyalatish orqali tomchilar 
birlashtiriladi va qaysi bir tomchining qoʻshilib ketishi kuzatiladi. Olingan 
suyuqliklarning qaysi biri emulsiya tomchisi bilan qoʻshilib ketsa oʻsha 
suyuqlik dispersion muhit hisoblanadi.

emulsiyaning elektr oʻtkazuvchanligi orqali uning turini aniqlash mumkin. Bu 
usul suv va suvli eritmalarning ―moy‖ga nisbatan sezilarli elektr 
oʻtkazuvchanlikka ega ekanligiga asoslangan. Buning uchun tekshiralayotgan 
emulsiyaga tushirilgan ikki elektrod va akkumulyatordan tashkil topgan 
zanjirga milliampermetr ulanadi. Agar dispersion muhit ―suv‖ boʻlsa 
milliampermetr sezilarli darajani koʻrsatadi. Agar dispersion muhit ―moy‖ 
boʻlsa zanjirda tok boʻlmaydi.

emulsiyaning rangiga asoslanib ham uning turini aniqlasa boʻladi. Buning 
uchun emulsiyani tashkil qilgan suyuqliklardan faqat birida eriydigan boʻyoq 
olinib, bu boʻyoq emulsiyaga qoʻshiladi va emulsiyaning bir tomchisi 
mikroskop ostida qaraladi. Agar olingan tomchida boʻyoq erisa, oʻsha suyuqlik 
dispers faza, ikkinchi suyuqlik esa dispersion muhit boʻladi. 
Agar M/S turdagi emulsiyada gidrofil emulgator (masalan, natriy oleat) 
gidrofob emulgatorga (masalan, kalsiy oleatga) almashtirilsa, S/M turdagi 

---

203 
emulsiyaga aylanishi mumkin (106-rasm). Bir turdagi emulsiyani ikkinchi turdagi 
emulsiyaga о‗tish hodisasi 
emulsiya fazalarining almashinishi
deb ataladi