Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

16-rasm.Dispers sistemalarni olinish sxemasi
: 
a-kondensatsiya (kichik zarrachalarni 
yiriklashishi); b-disperslash (yirik zarrachalarni maydalanishi).
 
Zarrachalarni maydalash uchun ma‘lum 
ish
sarflanadi. Bu (A) ish hosil 
boʻlayotgan zarrachalar sathi (S) ga toʻgʻri proporsional hisoblanadi, ya‘ni: 
А
К
Bu yerda, K - moddaning tabiatiga, muhitga va maydalash usuliga tegishli 
koeffitsient. Formuladan koʻrinib turibdiki, zarrachalarni qancha koʻp maydalash 
kerak boʻlsa, shuncha koʻp ish sarflash talab qilinadi. 
Kolloid sistemalar hosil qilish uchun dispers faza zarrachalarining 
oʻlchamlari 1 nm dan 100 nm gacha boʻlishi kerak. Buning uchun maxsus sharli 
yoki kolloid tegirmonlardan foydalaniladi. 
Kolloid tegirmon
(17-rasm) yordamida 

---

36 
boʻyoq, oltingugurt, grafit, kvars va boshqa moddalarning kolloid eritmalari 
tayyorlanadi. 
17-rasm. Kolloid tegirmon. 
Kolloid eritmasi tayyorlanadigan modda avval maydalanadi, suyuqlik 
(dispersion muhit) va stabilizator bilan aralashtiriladi, soʻngra u yoʻlak (c) orqali 
tegirmonga solinadi (17-rasm, a). Suyuqlik va uning ichidagi qattiq jism oʻqiga 
oʻrnatilgan kurakcha (b) yordami bilan tez yurishtiriladi (kurakcha minutiga 
10000-15000 marta aylanadi). Natijada suyuqlik va qattiq modda zarrachalari juda 
tez harakatlanadi va harakatsiz jismlar (a) ga kelib urilib, maydalanadi. Tayyor 
maydalangan mahsulot tegirmonning past qismidagi yoʻlak (d) orqali chiqariladi.
Sharli tegirmon (18-rasm) zich yopiladigan silindr idish boʻlib, uning ichiga 
har xil oʻlchamli poʻlat yoki chinni sharchalar solingan boʻladi. Zarrachalar 
oʻlchami 50-60 nm atrofida boʻladi. Ichiga modda solinib tez aylantirilganda, 
modda sharchalar zarbidan maydalanadi.