O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

IV. SANOAT VENTILYASIYASI 
4. 1. Ventilyatsiya tizimiga qoʻyiladigan texnik va
sanitar-gigiyenik talablar 
Shamollatish deganda gigienik va texnik talablarga (QMQ) 
mos keladigan ish joylarida, ish va xizmat koʻrsatiladigan bino-
larda meteorologik sharoit va havo tozaligini ta’minlash uchun 
moʻljallangan chora-tadbirlar va qurilmalar tizimi tushuniladi.
Ratsional tarzda ishlab chiqilgan va toʻgʻri ishlaydigan sha-
mollatish tizimlari ishchilarning farovonligini yaxshilaydi va 
mehnat unumdorligini oshiradi.
Shamollatish tizimlari havo harakati usuli, maqsadi va ish 
maydoni boʻyicha tasniflanadi. Havoning harakatlanish usuliga 
qarab tabiiy va mexanik ventilyatsiya ajratiladi. Tabiiy shamol-
latish uyushgan (aeratsiya) va tashkillashtirilmagan (infiltratesi-
ya)ga boʻlinadi.
Aeratsiya- tashqi va ichki havo oʻrtasidagi tortishish 
bosimi (harorat farqi) va shamol ta’siri (tezlik) tufayli amalga 
oshiriladigan uyushgan boshqariladigan tabiiy shamollatishdir. 
Havo almashinuvi binoning derazalari va fonarlardagii teshiklar 
orqali amalga oshiriladi, framugalar, derazalar va shiftlarni 
ochish yoki yopish orqali tartibga solinadi.
Aeratsiya, agar u havo muhitining normallashtirilgan sharo-
itlarini ta’minlash uchun ishlatilishi mumkin boʻlsa va tex-
nologik shartlarga muvofiq ruxsat etilgan boʻlsa, ta’minlanadi. 
Issiq doʻkonlarda shamollatish moslamasi ayniqsa tavsiya 
etiladi.
Uyushmagan tabiiy ventilyatsiya (infiltratsiya) boʻlsa, ish 
xonalarining havo almashinuvi shamollatish teshiklari, framuga-
lar, yoriqlar, devorlarning gʻovakliligi, shiftlari va oʻrab turgan 

---

45 
inshootlarning zichsizligi va boshqalar orqali amalga oshiriladi. 
Infiltratsiya bilan har qanday xonadagi havo hajmi 1 soat ichida 
bir marta oʻzgarishi odatiy holat deb qabul qilinadi.
Mexanik shamollatishda elektr energiyasi orqali ventilya-
torlar yordamida amalga oshiriladi. Havoni oʻq boʻylab va mar-
kazdan qochma yoʻnalishda harakatlantiruvchi ventilyatorlar 
qoʻllaniladi. Asosan shamollatish uchun markazdan qochma ven-
tilyatorlardan foydalaniladi. Mexanik shamollatish ish xonalari-
da doimiy harorat va namlikni saqlab turishga imkon beradi, 
agar kerak boʻlsa, shamollatish tizimlari rejimini avtomatik 
ravishda boshqarib turish mumkin. Ishlab chiqarish talablariga 
va sanitar-gigiyenik me’yorlariga qarab, yetkazib berilayotgan 
havoni isitish, sovutish, namlash mumkin. Xonadan chiqarilayot-
gan havoni chang va gazdan tozash mumkin. Shamollatish: ha-