O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi samarqand davlat universiteti aminov I. B., Bustanov X. A., Raximov S. Z

 
 
 
 
7-rasm. Yacheykalar ajratilmagan 
 
8-rasm. Yacheykalar holat. ajratilgan holat. 
Agar ma'lumotlar diapazoni ajratilgan bo'lsa, «Диапазон» nomli 
maydonda ma'lumotlar joylashgan sahifaning nomi va yacheykalarning 
absolyut manzili ko'rsatilgan ifodajoylashadi (8-rasm). 
Agar ma'lumotlar diapazoni berilmagan bo'lsa, uni kiritish kerak. 
Buning uchun «Диапазон» nomli maydonning o'ng tomonidagi 5] 
belgiga sichqoncha ko'rsatkichi keltiriladi va chap tugma bosiladi. 
Natijada Мастердиаграмм (шаг 2 из 4) muloqot oynasining o'lchami 
o'zgarib, ensiz maydonga aylanadi va bu maydonga ma'lumotlar 

---

diapazonining yacheyka manzillarini yozish yoki sichqoncha orqali 
belgilab olib kiritish mumkin. Odatda, sichqoncha bilan belgilash 
usulidan foydalaniladi. Ma'lumotlar diapazoni belgilangach, kiritish 
maydonining o'ng tomonidagi \ tugma bosilib, muloqot oynasi 
boshlang'ich o'lchamga keltiriladi. 
Диапазоныданных nomli ilova oynasida ma'lumotlar qatorining 
satr yoki ustun bo'ylab joylashganini ko'rsatish kerak. Buning uchun 
satrlarda (строках) yoki ustunlarda (столбцах) degan yozuvlardan biri 
tanlanadi. 
Agar Ряд nomli ilova oynasi faollashtirilsa, unda hosil 
qilinayotgan diagrammaning ko'rinishi, qatori (ряд) va uning nomi 
(имя) hamda qiymati (значения) joylashgan yacheykalarning manzili, x 
o'qi bo'yicha yozuv (подписипооси x) berilgan yacheykaning manzili 
ko'rsatilgan bo'ladi. 
Agar foydalanuvchi 3-rasmda keltirilgan jadvalning C1:C11 
yacheykalarini belgilab olsa va bu yacheykalar oddiy gistogramma 
yaratishdagi ma'lumotlar qatori satrlarda joylashgan deb hisoblasa, 
ekranda quyidagi muloqot oynasi namoyon bo'ladi. 
Keltirilgan rasmning Ряд nomli oynachasida Ряд 1, Ряд 2, Ряд 3, 
... ro'yxat joylashgan. Bu ro'yxat aslida 3-rasmda keltirilgan jadvalning 
A2:A11 yacheykalardagi kattaliklarni anglatadi. Demak, Ряд1 degan 
yozuvni Yangi /anion nomiga almashtirish kerak. Buning uchun Ряд1 
ajratiladi, Имя nomli maydonga kursor keltirilib, unga Yangi zamon 
so'zlari teriladi yoki maydonning o'ng tomonidagi belgi bosilib, Yangi 
zamon so'zlari yozilgan yacheyka tanlanadi va muloqot oynasi avvalgi 
o'lchamga keltiriladi. Natijada Ряд 1 o'rniga Yangi zamon ro'yxatga 
joylashadi. Xuddi shu tartibda qolgan Ряд 2, Ряд 3, ... tumanlar nomi 
bilan almashtiriladi. 

---

195 
Ro'yxatga yangi qator Добавить tugmasini bosish orqali qo'shiladi, 
ro'yxatdagi kerakmas qator ajratilib, Удалить tugmasini bosib 
o'chiriladi. 
Keyingi qadamga o'tish uchun Далее tugmasi bosiladi. 
«Diagrammalar 
ustasi»ning 
uchinchi 
qadami. 
Bu 
qadamda 
yaratilayotgan diagrammaning asosiy kattaliklari o'rnatiladi. 
« 
Мастердиаграмм (шаг 3 из 4)» muloqot oynasi oltita ilova 
oynalaridan tashkil topgan: 

Sarlavhalar (Заголовки) - diagrammalar va koordinata o'qlarining 
nomlari kiritiladi; 

O'qlar (Оси) - koordinata o'qlarini akslantiradi yoki ko'rsatmaydi; 

To'r chiziqlari (Линиисетки) - diagrammadagi to'r kattaliklarini 
boshqaradi; 

-Izoh (Легенда) - izohlarningjoylashishini belgilaydi; 

Ma'lumotlar haqidagi yozuvlar (Подписиданных) diagrammadagi 
ma'lumotlar nomlarini akslantiradi; 

Ma'lumotlarjadvali (Таблицаданных) - diagramma va jadvalning 
bog'lanishini boshqaradi. 
Sarlavhalar 
nomli 
ilova 
oynasining 
Названиедиаграммы 
maydoniga diagrammaning sarlavhasi (nomi) kiritiladi (10-rasm). Agar 
sarlavha uzun bo'lib, bir satrga sig'masa, avtomat ravishda qolgan qismi 
keyingi satrlarga ko'chiriladi. 
Koordinata o'qlarining gorizontal yo'nalishdagi nomi Ось X 
(категорий) maydoniga kiritiladi. Vertikal yo'nalishning nomi Ось Y 
(значений) maydonida beriladi. 
Bir maydondan ikkinchisiga o'tish klaviaturaning Tab tugmasi 
yordamida yoki sichqoncha ko'rsatkichini kerakli maydonga keltirib, 
chap tugmani bosish bilan amalga oshiriladi. Agar Enter tugmasi 
bosilsa, «Diagrammalar ustasi»ning keyingi qadamiga o'tiladi. Ko'rilgan 
maydonlarga kiritilgan ma'lumotlar diagramma shaklini ko'rsatuvchi 
oynada akslanadi. 
Uch o'lchovli diagrammada Z o'qi mavjud. Mастер «Ma'lumotlar 
haqidagi yozuvlar» nomli ilova oynasida diagrammada akslanuvchi 
yozuvlar beriladi. 
Yozuvlarga qo'shish (Включитьвподписи) panelidagi Qatorlar nomi 
(Именарядов) ko'rsatkichi belgilansa (11-rasm), har bir ustun ustiga 
qator nomi qo'yiladi. Agar 9-rasmda keltirilgan holatdagi Ряд 1, Ряд 2, 
Ряд 3, ... nomlar o'zgartirilmasdan, keyingi qadamga o'tilganda, hosil 
bo'lgan diagramma ustunlarining ustiga Ряд 1, Ряд 2, Ряд 3, ... nomlari 

---

196 
yoziladi. Agar ikkinchi qadamda tumanlar nomlari ko'rsatilgan bo'lsa, 
uchinchi qadamda shu nomlar diagramma ustunlari ustiga yoziladi. 
Agar Kategoriyalar nomlari (Именакатегорий) ko'rsatkichi belgilansa, 
diagrammaning har bir ustuni ustiga kategoriya (bizning misolimizda, 
tumanlar) nomlari akslanadi. 
Qiymatlar (Значения) ko'rsatkichi belgilansa, ustunlar ustida qayd 
etilganjinoyatlar soni ko'rsatiladi. 
Bo'laklar (Доли) va Pufakchalar o'lchami (Размерыпузырьков) 
yuqorida tanlangan gistogrammaga tegishli emas, shuning uchun bu 
ko'rsatkichlar bilan ishlashning imkoniyati yo'q. Ular tegishli 
diagrammalarda faollashadi. Yuqorida keltirilgan faol ko'rsatkichlardan 
birortasi tanlansa, «Izoh kaliti» (Ключлегенды)ш elgilashning imkoni 
mavjud bo'ladi. Izoh kaliti diagrammaning o'ng tomonidajoylashgan 
rangli kvadratni anglatadi. Har bir ma'lumotlar qatoriga o'ziga xos rangli 
kvadrat mos
keladi. Bunday rangli kvadratlardan keyin ma'lumotlar qatorining nomi 
joylashadi. Agar Qiymatlar (Значения) ko'rsatkichi va «Izoh kaliti» 
birgalikda belgilansa, u holda har bir ustun ustidagijinoyatlar sonining 
oldida mos rangli kvadrat ham aks etadi. 
Yozuvlarga qo'shish (Включитьвподписи) panelidagi ko'rsat- 
kichlarning barchasini yoki ba'zilarini bir vaqtning o'zida belgilash 
mumkin. Bu holda ustunlar ustidagi yozuvlar aralashib ketmasligi uchun 
foydalanuvchi Ajratuvchi (Разделитель) deb nomlangan ro'yxatdan 
o'ziga kerakli simvolni tanlaydi. 
Agar foydalanuvchi Excel 2000 dasturidan foydalanayotgan bo'lsa, 
«Ma'lumotlar haqidagi yozuvlar» nomli ilova oynasida Yozuvlar 
qiymati (Подписизначений) panelida Yo'q (Нет), Qiymat (Значение), 
Bo'lak (Доля), Категория, Kategoriya va bo'lak (КатегорияиДоля), 
Pufakchalar o'lchami (Размерыпузырьков) nomli ko'rsatkichlar mavjud 
(12-rasm) (Excel 2007 da Макет menyusi). Bu dasturda faqat birgina 
ko'rsatkich bilan ishlash belgilangan. 
Ma'lumotlar jadvali (Таблицаданных) nomli ilova oynasida 
diagramma ostiga shu diagrammani yaratish uchun asos bo'lgan 
yacheykalar oralig'ini ham keltirish mumkin. Buning uchun Ma'lumotlar 
jadvali (Таблицаданных) nomli ko'rsatkich belgilanadi (13-rasm) 
(Excel 2007 da Макет menyusidagi Таблицаданных). Agar «Izoh 
kaliti» ham faollashtirilsa, mos rangli kvadrat ma'lumotlar qatori oldida 
hosil bo'ladi.Odatda Легендаш qo'shish (Добавитьлегенду) ko'rsatkichi 
faol bo'ladi, ya'ni Легенда joylashgan soha diagramma bilan birga 

---

197 
akslanadi (14-rasm). Bunday holda Joylashuv (Размещение) nomli 
paneldagi ko'rsatkichlar (внизу; вправомверхнемуглу; вверху; справа; 
слева) bilan ishlashning imkoni mavjud bo'lib, ular orqali Легенда 
joylashgan sohaning o'rni belgilanadi (Excel 2007 da Макет menyusi). 
Agar Легендат qo'shish ko'rsatkichi belgilanmagan bo'lsa, Легенда 
sohasi diagrammada aks etmaydi va Joylashuv (Размещение) nomli 
paneldagi ko'rsatkichlar bilan ishlashning imkoni yo'q. To'r 
chiziqlari 
nomli qo'shimcha ilovali oynada X va Y o'qlari asosiy va yordamchi 
chiziqlariningjoylashuvi akslanadi (15-rasm).Asosiy va yordamchi 
chiziqlarning barchasini faollashtirish ba'zi hollarda diagrammaning 
tahlilini qiyinlashtiradi. 
O'qlar (Оси) nomli qo'shimcha ilovali oynachada (16-rasm) o'qlar 
bo'yicha joylashgan ma'lumotlar aks ettiriladi. Odatda, Ось X 
(категорий) va Ось Y (значений) ko'rsatkichlari faol holatda bo'ladi. 
Bu ko'rsatkichlarning faolligini bekor etish diagrammada o'qlarning 
bo'laklarga bo'linishini va ma'lumotlar qiymatlarini ko'rinmas holga 
keltiradi.X o'qi bo'ylab uchta (автоматическая, категории, ось 
времени)ko'rsatkichlar bor. Bu ko'rsatkichlardan uchinchisi (ось 
времени) sana bilan bog'liq. Odatda, Microsoft Excel dasturida sana 
boshi deb 1900- yilning 1-yanvari belgilanadi.Qo'shimcha ilovali 
oynachalarning barchasida kerakli kattaliklar o'rnatilgandan so'ng, 
keyingi qadamga o'tish uchun Далее tugmasi bosiladi. 
«Diagrammalar ustasi»ning to'rtinchi qadami. To'rtinchi qadam 
shakllantirilayotgan diagrammaning joylashishini belgilaydi. Sahifaga 
diagrammani joylashtirish (Поместитьдиаграммуналисте) panelida 
ikkita ko'rsatkich (отдельном, имеющемся) va ikkita maydon mavjud 
(17-rasm). Ikkita ko'rsatkichdan qaysi biri tanlansa, shu ko'rsatkich 
yonidagi sahifa nomi joylashgan maydon faollashadi. Agar alohida 
(отдельном) ko'rsatkich tanlansa, hosil qilinayotgan diagramma
Diagrammal nomli sahifaga Готово tugmasi bosilganda joylashadi. 
Bu sahifa nomi foydalanuvchi tomonidan o'zgartirilishi mumkin. 
17-rasm. To'rtinchi qadamning muloqot oynasi. 

---

198 
Agar mavjud (имеющемся) ko'rsatkichi tanlangan bo'lsa, bu 
ko'rsatkichning ro'parasidagi maydondagi sarlavhalar (Лист 1, Лист 
2,...) ro'yxatidan qaysi biri tanlansa, shu sahifaga diagramma joylashadi. 
Foydalanuvchi 
tomonidan 
alohida 
sahifaga 
biror 
diagramma 
joylashtirilgan bo'lsa, bu sahifaning nomi ham sarlavhalar ro'yxatiga 
kiritilgan bo'ladi. Bu esa bir necha diagrammani bir sahifaga 
joylashtirishga imkon beradi.