O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti a. Yu. Xudoyberdiyev turistlar xavfsizligini ta’minlash oliy talimning 810000 – «Xizmat ko’rsatish»

Turizmga tahdidning umumiy darajasi va xavfsizlik nuqtai nazaridan 
mamlakatlarni baholash
Tahdid turi
B
aho
Xsusiyatlari
Turistlar va
turfirmalar uchun
tadbirlar
Harakat
yakunlari
Biologik tahdid
Sanitariya
(biologik
vaziyat)
6,2
hashoratlar
-pashsha, bezgak
chivinlari,
suvaraklar,
qo’ng’izlar,
qo’ziqorinlar,
po’panaklar
sanitariya vositalari
bilan yuklarni
dorilash, bagajlarni
tekshirib ko’rish
sanitariya-
epidemiologiya
xizmati bilan
shartnoma tuzish
Epidemiolog
ik xavfni
4,2
bezgak,
dizenteriya, gripp,
majburiy emlanish,
yo’lga dori-darmon,
emlanganlik
haqida sertifikat,
30

---

---

tibbiy
nazorat

gepatit va
boshqalar
sanitariya-gigiyena
vositalari olish
vrach maslahati
Ijtimoiy tahdid
Kriminal
vaziyat va
jamoat
xavfsizligi
4,3
cho’ntak o’g’risi,
fohishalar,
giyohvandlik
pul, hujjatlar,
qimmat bumlarni,
bagajni saqlash
qoidalari,
jinoyatchilik
darajasi yuqori
joylardan qochish
huquq-tartibot
organlari
xizmatlari va
xususiy
qarovullar bilan
ishlash
Mahalliy
aholining
madaniy
ziddiyatlari
5,4
islom an’analari,
xulq-avtordagi
konservatizm
mazkur mamlkatda
odam bo’lmagan
kiyinmaslik, o’zini
mahalliy
an’analarga qarab
tutish (chekmaslik,
ichmaslik)
turistlar bilan
tushuntirish
ishlarini olib
borish,
tushunmovchilik
larni yotig’i
bilan hal etuvchi
shaxs tanlash
Ksenofobiya
(xorijlikka
nafrat)
1,1
yashirin migirant
mahalliy ish joyini
egallaydi
turist vataniga
qaytib ketmoqchi
ekanligini
tushuntirishga
harakat qilish
mahalliy
tashkilotlar bilan
ishlash
Siyosiy tahdid
Tartibsiz-
liklar,
mitinglar,
siyosiy
majoralar
3,1
mamlakatda ish
tashlash,
muxolifat yurishi,
millatlararo
to’qnashuv
siyosiy tadbirlar,
polisiyani
namoyishchilar
bilan to’qnashuvi
bo’layotgan
rayonga bormaslik
ko’zda
tutilmagan
vaziyatlarga
duch kelmaslik
uchun boshqa
marshrutlar
ishlab chiqish
Polisiya
2,6
hujjat tekshirish, turistni barcha zarur
turistlarni
31

---

---

chegara
nazorati,

huquq-
tartibot
organlari
ta’qibi
qayd qilish belgisi
yo’qligi uchun
ta’magirlik
hujjatlar bilan
ta’minlash, zarurat
tug’ilganda vizasini
uzaytirish yoki
chiqib ketishini
ta’minlash
siquvga
olinmasligi
uchun polisiya
va chegara
xizmatlari bilan
ishlash
Bojxona
to’sig’i
3,2
sertifikatlanmagan
mahsulotlar,
suvenirlar,
qimmatli valyuta,
qadimgi
buyumlar, san’at
asarlari, limitdan
tashqari ayrim
tovarlar (sigareta,
spirt mahsulotlari)
elektronikalarni
olib o’tish bilan
bog’liq
muammolar
tovar va qimmat
baho buyumlarni
olib kelish va olib
ketish tartibi bilan
tanishish, tovrlarga
zarur hujjatlar
bo’lishini
ta’minlash
bojxona
organlari bilan
doimiy aloqada
bo’lish,
qonunchilikda-gi
o’zgarishlardan
xabardor bo’lib
turish
Iqtisodiy tahdid
Valyuta
siyosati
6,7
rasmiy va yashirin
kurs o’rtasidagi
farq, almashtirish
qiyinchiliklari
valyuta
operasiyalari
qoidalarini buzish
jinoiy javobgarlik
ekanligini
tushuntirish
valyutani xavfsiz
konvertasiyasi
bo’yicha
harakatni banklar
bilan kelishib
olish
Tovarlar,
oziq-ovqat
mahsulotlari
mavjudligi
3,6
go’sht va sut
mahsulotlari bilan
muammolar
guruhni butun yo’l
davomida mahsulot
bilan ta’minlash
ovqatlanish bilan
bog’liq muammo
kun tartibidan
olinadi
Mehmonxon
5,6
3-yulduzli
shartnomadagi
tovar aylanishi
32

---

---

a xizmatlari

va
transportga
narx darajasi
mehmonxonaga
(otel) narxning
qimmatligi,
aviabilet olish
bilan bog’liq
muammolar
mehmonxona
xizmatlariga
chegirmani qarab
chiqish turistni
ruxsatnomasi yo’q
xususiy uyga ketib
qolishini oldini
olish.
Aviakompaniya
agenti bilan
aviabilet masalasini
hal etish
ortadi
Turizmning
boshqa
infratuzilmal
ari
mavjudligi
(aloqa,
avtoprokat,
ovqatlanish,
magazinlar)
4,8
Yong’in
xavfsizligi,
tibbiyot
muassasalari,
polisiya bilan
tezkor aloqa
imkoniyati
yo’qligi
uyali va peydjer
aloqa, rasiya
uyali va peydjer
aloqa
korxonalari bilan
shartnoma
tuzish, ko’chma
rasiyadan
foydalanishga
ruxsat olish
Turistlarga
soliqlar
2,4
muzeylar,
transport va
xorijliklar uchun
boshqa xizmatlar
narxi mahalliy
aholi uchun
narxdan farq
qiladi. Turist
mamlakatda
bo’lgani uchun
tashrif
buyuruvchilar
uchun imtiyoz va
chegirma berish
33

---

---

ma’lum summa

to’laydi (masalan,
bu Butanda
sutkasiga 200
dollarga yetadi)
Infratuzilmaviy tahdid
Tog’larda
qutqaruv
xizmati
yo’qligi
2,9
vertolyotlar,
yo’lboshlovchilar,
alpinistlar yo’q,
tog’ yo’li kartasi
yo’q
favqulodda vaziyat
xizmati, mahalliy
aholi bilan ishlash,
yo’l boshlovchilarni
jalb etish
aviaotryadlar,
tibbiy xizmatlar
bilan shartnoma
tuzish
Shoshilinch
aloqa
yo’qligi
3,1
tog’ sharoitida
radiosignallar
yomon tutiladi
yuqori quvvatli
radiostansiya sotib
olish, manzillar
bilan telefon
aloqasini ta’minlash
mahalliy
qutqaruv xizmati
bilan shartnoma
tuzish, shu
jumladan,
radiochastotalarg
a ruxsat olish
*
Eslatma: baho turoperator tomonidan mazkur mamlakatda ilgari bo’lgan turist bilan
birgalikda o’rtacha ahamiyat bo’yicha qo’yiladi: “0” -murakkablik yo’qligi, “10” – yuqori
ahamiyatli (qiyinchilik, murakkablik).
Baholashda shuni hisobga olish kerakki, agar ko’rsatkich 10 ga yaqinlashsa,
mamlakatni yoki mazkur marshrutni tursafardan chiqarib tashlash lozim. Nisbatan
qulayroq mo’tadil ahamiyat – 6-7 ballgacha. Agar turist mazkur turmahsulotga turib
olsa, salbiy oqibatlarni kamaytirish uchun harakatning ehtimol tutilgan variantlarini
hisoblab chiqish zarur. Misol uchun, xususiy qarovul yollash, u yuqori jinoiy muhit
qayd etilgan rayonga borayotgan turistni kuzatib boradi.
2.2. Turistlar himoyasi va xavfsizligi masalalarining 
xususiyatlari
34

---

---

Turizmda xavfsizlik masalalariga, shunigdek quyidagi aspektlar kiradi:

- marshrut, tur kategoriyasiga muvofiq turistlarni tayyorlash (agar gap sport,
poxodlar va sarguzasht turlar va h.k. lar haqida borayotgan bo’lsa). Marshrutlar
qatoriga turistlar sayohatga layoqatligi haqida tibbiy ma’lumotnomasi bor bo’lsagina
qo’yiladi (misol uchun, Kamchatkaga – “Dzenzur vulqoniga chiqish”ga);
- marshrutda kuzatib boruvchi gidlar, turizm bo’yicha instruktorlarda yuqori
malakali mavjudligi (tayyorlanmagan, tasodifiy odamlarni turistlar bilan ishlashga
yo’l qo’yilmaydi);
- turistlar harakatlanadigan trassani, shuningdek ular to’xtaydigan manzillarni
zarur darajada jihozlanganligi.
Bu hamma jiddiy muammolarni turistik firmalar o’z korxonalari muvaffaqiyatli
ishlashi maqsadida hal etadilar. Turizm sohasida sug’urta bilan shug’ullanuvchi
kompaniyalar ogohlantiruvchi tadbirlarga mablag’ qo’yadilar. Misol uchun,
turistlarni sayohat yo’nalishlarida yo’qolishining oldini olish maqsadida turistlar
radiostansiyalar bilan ta’minlanadi. Ammo bu turistlar xavfsizligini nazorat qiluvchi
va maxsus qutqaruv ishlari olib borilishi zaruratini bekor etmaydi. Ko’pchilik MDH
mamlakatlarida turizm faol barcha hududlarda shunday nazorat – qutqaruv xizmati
(NQX) ishlab turibdi.
Mehmonnovozlik industriyasini to’laqonli faoliyat ko’rsatishiga to’sqinlik
qiluvchi bosh omil – bu terrorizmdir. Davlat mazkur tahdidni barham topishi yoki
kamayishi uchun zarur chora-tadbirlarni ko’rmas ekan, turizm jadal rivojlana
olmaydi. Misol uchun, 2000 yilda Fillipinda nemis turistlarini bosib olinishi bu
mamlakatga Germaniyadan keladigan turistlar oqimini 79 %ga kamaytirdi. Islom
radikallari tomonidan Jazoirda xorijliklarni ovlanishi bu yerga nomusulmon
davlatlardan turistlar kelishini deyarli yo’qqa chiqardi va bu davlatni tovar savdosi va
xizmatlardan oladigan asosiy daromaddan mahrum etdi.
90-yillarda Pokistonda amerikalik va yevropalik sayohatchilarga nisbatan
amalga oshirilgan terroristik tajovuzlar ham milliy iqtisodiyotga katta zarar yetkazdi.
Ekspertlarning ta’kidlashlaricha, Isroilda otellarni to’lmay qolayotgani bevosita
mamlakatdagi notinch vaziyat bilan bog’liq. Ayrim baholarga qaraganda,
35

---

---

mehmonxonalar quvvati yuklanishi 25 %dan oshmaydi. Terroristik harakatlar

oqibatida Isroil poytaxtiga va boshqa shaharlariga kelishni hohlovchilar oqimi keskin
kamaydi: turistik safarlar xavfsizligi ko’pgina turoperatorlarda shubha o’yg’otdi.
Isroil turistik savdo biznesi ixtiloflardan ayniqsa katta jabr ko’rdi. Hatto biror marta
o’q ovozi chiqmagan rayonlarga ham odamlar borishga qo’rqib qolishdi. Turistlar
bo’lmasa, hayot so’nadi, korxonalar to’xtaydi, sanatoriya va otellar yopiladi,
byudjetga tushumlar yo’q, infratuzilma rivojlanmaydi, ijtimoiy vaziyat taranglashadi.
Shunga qaramasdan, turizm mamlakatga davlat yalpi daromadining 4 %ini olib
keladi, Isroil turmahsulotlari targ’ibotiga chel ellarda katta mablag’ sarflanadi. Bu
davlat byudjetidan ham turizm rivojlanishidan manfaatdor tashkilotlar tomonidan
ham amalga oshiriladi. Turfirmalar oldindan ogohlantirishadi: “Qaynoq nuqtalar” –