O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Internet marketing kompleksining asosiy elementlari 
Elektron marketingda 
4P
marketing kompleksining element-
lari (
Product
, 
Price
, 
Promotion
, 
Place
) va marketing munosa-
batlarining umumiy modeli qo‘llaniladi. Biroq, har bir element 
o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Internet bu nafaqat yangi savdo 
kanali yoki marketing kommunikatsiyalari, balki real, mavjud 
bo‘lgan mahsulotlar bilan bir qatorda raqamli axborot 
mahsulotlari taqdim etiladigan yangi bozor. 
Mahsulot
(
Product
) – bu Internet orqali sotiladigan narsa 
bo‘lib munosib sifatga ega bo‘lishi kerak. U nafaqat boshqa say-
tlar, balki an’anaviy do‘konlar bilan ham raqobatlashadi. 
Narx
(
Price
) – xarajatlarni tejash tufayli Internetdagi narx 
oddiy do‘kondagi narxdan past ekanligi odatiy bo‘lib qolaybdi. 
Oldinga siljish
(
Promotion
) – bu Internetda ham saytni ham 
mahsulotni oldinga siljish bo‘yicha tadbirlar majmui. Bu juda 
katta vositalarni o‘z ichiga oladi (qidiruv tizimini oldinga siljish, 
kontekstli reklama, bannerli reklama, elektron pochta marketingi, 
affiliativ marketing (
reklama beruvchi va web-master sherigi 
o‘rtasidagi hamkorlik orqali passiv daromad olishga imkon 
beradigan faoliyat turi
), virusli marketing, yashirin marketing, 
interfaol reklama, bloglar va boshqalar). 
Savdo joyi
(
Place
) - savdo nuqtasi, ya’ni sayt. Grafik dizayni 
ham, saytning erganomikasi ham katta rol o‘ynaydi. Yuklab olish 
tezligiga, to‘lov tizimlari bilan ishlashga, etkazib berish 
shartlariga, sotishdan oldin, davomida va undan keyin mijozlar bi-
lan ishlashga e’tibor qaratish lozim. 

---

195 
Internetning muhim xususiyati – bu marketing elementlarin-
ing integratsiyasi. An’anaviy marketing kompleksini (4P) inter-
net-loyihaga ajratish qiyin. Masalan, web-sayt dizayni va navi-
gatsiya to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketing kompleksining to‘rtala 
elementiga qo‘llaniladi. 
Marketing kompleksi elementlarini integratsiya (
birlash-
tirish
) dan tashqari, elektron bozor 
konvergentsiya
jarayoni bilan 
ajralib turadi. 
Konvergensiya
– ilgari turli xil bozorlarga tegishli bo‘lgan
tovarlar va xizmatlarni bitta bozorga olib boradigan jarayon. 
Natijada deyarli barcha raqamli mahsulotlar bir-biri bilan 
raqobatlashadi. 
Aslida, yaqinlashuv jarayoni 4 ta asosiy variantda mavjud: 
1. 
Mahsulotlarning konvergentsiyasi
. Audioyozuvlar, vizual 
mahsulotlar, jurnal maqolalari elektron bozorda raqamli formatda 
mavjud, xuddi shu dasturiy mahsulotlar tomonidan qayta ishlani-
shi mumkin. Agar mahsulot ham jismoniy, ham raqamli shaklda 
mavjud bo‘lsa, konvergentsiya formatlardan birini yo‘q qilishga 
olib kelishi mumkin. Masalan, elektron kutubxona kataloglarini 
joriy etish asta-sekin an’anaviy qog‘oz kataloglarni almashtir-
moqda 
2. 
Jarayonlarning konvergentsiyasi
. Bir xil jarayon ilgari 
turli xil jarayonlar tomonidan bajarilgan turli funksiyalarni amalga 
oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Bunga misol iste’molchilar 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash va ulardan foydalanishdir. 
Axborot turli yo‘llar bilan to‘planishi mumkin, ammo keyin dar-
hol bir nechta funktsiyalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi - 
yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, ularning xususiyatlarini 
iste’molchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirish, to-
varlarni sotish va sotish, ularni narxlash.Natijada ishlab chiqarish, 
marketing, sotish, iste’mol qilish va sotishdan keyingi xizmatlar 
iste’molchilar 
qiymatini 
yaratishning 
yagona 
jarayoniga 
birlashadi.Ushbu jarayonni endi alohida bosqichlarga bo‘lish 
mumkin emas, bir nechta jarayonlar nafaqat doimiy, balki parallel 
ravishda ham amalga oshiriladi.Bu elektron biznes nafaqat 

---

196 
muqobil kanal, balki yangi bozor ekanligi foydasiga muhim da-
lildir. 
3. 
Infratuzilmaning konvergensiyasi
. Bunga ilgari har biri o‘z 
tarmog‘ida monopoliyadan imtiyozga ega bo‘lgan telefon 
kompaniyalari, kabel tizimlari operatorlari, sputnik antennalari, 
raqobatchilariga aylanishiga olib keldi. Bunday konvergensiya 
(yaqinlashish) turli tashkilotlarni yagona soliqqa tortish muammo-
sini keltirib chiqaradi. 
4. 
Bozor makonining konvergensiyasi
. Globallashuv jarayon-
lari alohida mintaqaviy va milliy bozorlarning 
konvergensiyaga 
(
yaqinlashishga) olib keladi. 
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi, agar sun’iy 
to‘siqlar o‘rnatilmasa, geografik asosda monopoliyalarning yo‘q 
bo‘lib ketishiga olib keladi.