O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

4.4.3. Kriptovalyuta ishlash jarayoni va mayning fermalar 
Yuqorida muhokama qilinganidek (4.3 - ga qarang), mayning 
- kriptovalyutaniishlash eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi. 
Mayning – bu turli xil murakkablikdagi kriptografik vazifalarni 
hal qilishdir. Bitcoin protokolidagi bunday kriptografik vazifa 
Nonce
deb nomlangan parametrni tanlash vazifasidir (4.3.1-
rasmga qarang) [35]: 
yaratilgan blokning sarlavhasiga qo‘shilib, 
Bits
formatida 
yozilgan 
nol bitlarning
sonidan boshlab 
xesh - kodni
berdi: 
bu berilgan 
Difficulty
katta soniga kichik (<) yoki teng (=) ga 
teng keladigan xeshni olish: 

---

288 
Boshqacha qilib aytganda, hosil bo‘lgan blokka shunday 
qisqa Nonce ma’lumotlarini qo‘shish kerak, shunda blokning 
xesh 
- kodi
bir nechta noldan boshlanadi: 
Ushbu masalani faqat ko‘p sonli turli xil Nonce 
parametrlarini 
qayta ko‘rib chiq
i
sh
orqali hal qilish mumkin. Bu 
juda mehnatkash va katta hisoblash quvvatini talab qiladi. Ushbu 
masalani birinchi bo‘lib bajargan
mayner
kriptovalyutani oladi. 
Ushbu kriptografik masalaning yechimining to‘g‘riligini 
tekshirish oddiy - topilgan 
Nonce
parametri qo‘shilgan blokning 
xesh- kodini
hisoblash uchun SHA-256 xesh- funktsiyasini 
hisoblash algoritmidan foydalanish kerak. 
Shunday qilib, Bitcoin tarmog‘idagi tugunlar o‘rtasida 
konsensusga erishiladi va blokcheynga yangi blok yoziladi. 
Kriptovalyutani 
ishlash uchun 
mayning
fermalaridan 
foydalaniladi (4.4.1-rasm): 
Manba:
cryptonews.su 
4.4.1-rasm.
Kriptovalyutani ishlash uchun mayning fermasi 
 
Mayning fermasi
– bu o‘zaro bog‘liq va virtual valyutani 
ishlab oluvchi qismlar to‘plami. 

---

289 
Mayning fermalar
butunlay boshqa tarkibiy qismlardan 
iborat bo‘lishi mumkin: video kartalar, protsessorlar, qattiq 
disklar, faqat qazib olish uchun yaratilgan maxsus uskunalar. 
Xozirgi kunda, ko‘pchilik maynerlar, bir-biriga bog‘langan 
bir nechta video kartalar 
mayning fermasi
tushunchasini anglatadi. 
Shunday 
mayning fermalari
faqat bitta vazifani bajarishi mumkin 
- uning hisoblash kuchidan foydalangan holda kriptoval-
yutaniishlab olish. 
Mayning fermani
ishi mayninning qaysi turini tanlashiga 
bog‘liq. Birinchi 
mayninglar
statsionar kompyuterlarda amalga 
oshirildi, ularda kriptografik vazifalarni hal qiladigan maxsus 
dasturlar o‘rnatildi. 
Tarmoq ishtirokchilari sonining ko‘payishi bilan bitta 
kompyuterning quvvatii yetarli emas edi. Faqat 
mayning
uchun 
mo‘ljallangan mikrosxemalar (chiplar) mavjud edi, ular 
qo‘shimcha ravishda tizim blokiga o‘rnatildi. 
Keyinchalik, faqat bitta vazifani – kriptovalyuta 
mayningni
hisoblash uchun ASIC chipi ishlatildi. 
Vaqt o‘tishi bilan boshqa 
mayning
usullari paydo bo‘ldi. 
Eng ommabop va hali ham mavjud video kartalarda 
mayningi 
(GPU - mayning). Mayning uchun fermalar – bu
quyidagilarni o‘z ichiga oladigan tizimdir. 

4 - 6 ta video kartalar. Video kartaning turi ferma 
yaratiladigan kriptovalyutaga bog‘liq. Hisoblash algoritmiga 
qarab, ba’zi hollarda NVIDIA video kartasi tezroq ishlaydi, 
boshqalarida - AMD. Dual -mayninga (bir vaqtning o‘zida ikkita 
kriptovalyutaniishlab olish) imkon beradigan video kartalar 
mavjud (Ethereum va boshqa kriptovalyutalarni ishlash); 

har bir ferma va server uchun quvvat bloki; 

asosiy karta (motherboard); 

kriptovalyutalarni saqlanadigan qattiq disk; 

ventilyatorlar (kulerlar); 
Mayning fermasi
kunu tun ishlaydi. Bir fermada o‘rtacha 
elektr energiyasi 1 kVt / soatni tashkil qiladi. 

---

290 
Kriptovalyuat ishlab olish taxminan har 10 daqiqada sodir 
bo‘ladi. Bu vaqt ichida mavjud bo‘lgan barcha tarmoq 12,5 
bitkoindan ko‘p bo‘lmagan pul ishlay oladi. 
2009-yilda Bitcoinni 
mayningi
boshlanganida, blokni 
to‘ldirish uchun mukofot 50 Bitcoinsni tashkil etdi; 2012-yilda 
mukofot 25 tangaga, 2016 yilda esa 12,5 taga tushirildi. Bunday 
ikki baravar kamchiliklar muntazam ravishda ro‘y beradi; 
keyingisi taxminan 2020-yilga rejalashtirilgan - undan keyin 
mukofot hajmi 6,25 Bitkoinga tushiriladi. 
Mayning bilan bir qatorda, kriptovalyutani ishlash mumkin 
bo‘lgan boshqa ko‘plab sodda usullar ham mavjud. Ulardan 
ba’zilarini ko‘rib chiqaylik: 
Kranlar
– Kichik vazifalarni bajarish uchun Bitcoin va 
Boshqa tangalarni tarqatish xizmatlari: masalan, tizim foydala-
nuvchisi kimligini aniqlash uchun ishlatiladigan kompyuter testi: 
odam yoki kompyuter (
captch
), web-serfing va boshqalar. 
Baunti
– bu yangi ICO loyihalarini (kriptovalyutalar 
yordamida investitsiyalarni jalb qilish shakli) joylashtirish 
(posting), reposting, pul o‘tkazish orqali reklama qilish jarayoni. 
Birinchidan,
tokenlarni
(foydalanuvchining axborot xavfsizligini 
ta’minlash uchun mo‘ljallangan qurilma) bepul olasiz, bu yaqin 
orada to‘liq huquqli kriptovalyuta bo‘ladi. 
Bitcoin va boshqa muqobil kriptovalyutalar (
altcoins
) ni 
osongina sotib olish mumkin. Onlayn versiyada, bu kriptovalyuta 
birjalari, valyuta almashish shaxobchalar yoki hatto to‘g‘ridan-
to‘g‘ri amalga oshiriladi. VISA, Mastercardda yoki ba’zi elektron 
hisobvaraqlarda mablag ‘bo‘lsa kifoya. Naqd pulni 
kriptomatlarda
olish mumkin. Ular an’anaviy terminallar bilan bir xil tamoyil 
asosida ishlaydi.