O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
2.3.1-rasm.
Elektron biznesda elektron tijoratning o‘rni 
 
Elektron tijorat 
deganda tomonlar o‘rtasida o‘zaro axborot va 
kommunikatsiya texnologiyalari, tizimlari va tarmoq imko-
niyatlaridan foydalangan holda amalga oshiriladigan har qanday 
shakldagi bitimlar. 
Elektron tijorat 
bu mahsulotni yetkazib berish shakli bo‘lib, 
unda tovarlarni tanlash va buyurtma qilish kompyuter tarmoqlari 
orqali amalga oshiriladi va xaridor, yetkazib beruvchi o‘rtasidagi 
Ishlab
chiqarish 
Marketing 
Sotuv+to‘lov 
Xarid 
qilish 
Elektron tijorat 
Elektron tijorat 

---

126 
to‘lovlar elektron hujjatlar yoki to‘lov vositalaridan foydalangan 
holda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, jismoniy shaxslar ham, 
tashkilotlar ham tovarlar (yoki xizmatlar)ning xaridorlari sifatida 
ishtirok etishlari mumkin (2.3.2-rasm). 
2.3.2-rasm.
Biznes ishtirokchilarining o‘zaro ta’siri 
 
Elektron tijorat va elektron biznes o‘rtasidagi asosiy 
farqlar 
: 

elektron biznes tijorat komponentiga ega bo‘lishi yoki bo‘l-
masligi mumkin ; 

elektron tijorat - telekommunikatsiya texnologiyalaridan 
foydalangan holda marketing, sotish, tovarlar / xizmatlarni sotib 
olishdan iborat bo‘lgan elektron biznesning cheklangan ko‘rinishi; 

elektron biznes bir nechta kompaniyalarni zanjirga 
birlashtirish orqali qo‘shilgan qiymat ketma-ketligini qo‘llab-
quvvatlaydi; 
Buyurtma shakli 
Hisobga olish 
ma’lumoti 
To‘lov shakli 
Hisobdan 
chiqargan
ligi 
haqida 
ma’lumot 
Banklararo almashuv 
Javob va schyot 
fakturalar 
Yetkazish 
xizmati 
Каtaloglar 
Yetkazish haqida 
ko‘rsatma 
Yetkazib 
berish xabari 
Xaridor 
Yetkazib 
beruvchi 
Mijoz bаnki
Yetkazib beruvchi 
banki 

---

127 

elektron biznesning asosiy e’tibori yetkazib berish zan-
jirlarini va kompaniyaning ichki faoliyatini boshqarish
Elektron tijorat obyektlari 
: 

qonun hujjatlariga muvofiq egallabolishi mumkin bo‘l-
gan tovarlar, shu jumladan, moddiy aktivlar, mahsulotlar, 
buyumlar, xom ashyo, sanoat maqsadlari uchun mahsulotlar va 
boshqa mulk huquqi obyektlari; 

ish; 

xizmat. 
Elektron tijorat subyektlari 
: 

shaxslar mulkchilik shaklidan va yuridik - huquqiy shak-
lidan qat’iy nazar, yuridik shaxslar, shu jumladan chetellik yuridik 
shaxslar; 

moliyaviy institutlar; 

boshqa yuridik shaxslar; 

davlat huquq subyekti sifatida; 

hokimiyat organlari; 

elektron tijoratda qatnashadigan davlat tashkilotlari vakil-
lari: 
- elektron tijorat bilan shug‘ullanuvchi shaxslar; 
-
tegishli tovarlar, ishlarning xaridorlari va buyurtmachilari 
yoki xizmatlar. 
Dastlab,
elektron tijorat deganda 
kompyuter tarmoqlari 
orqalitovarlarni sotish va mablag‘larni o‘tkazish tushuniladi. 
Kredit yoki telefon kartasidan foydalanganda, biz elektron ti-
joratda ishtirok etamiz. 
Banklar elektron to‘lov tizimlari yordamida mablag‘lari 
o‘tkazmalarini amalga oshirganda, ular elektron tijoratda 
qatnashadi. Biroq, bank to‘lov tizimlari ochiq bo‘lmaydi. Bunday 
tizimning ishlash imkoni unda ishtirok etayotgan banklar yoki 
ma’lum bir bank mijozlari bilan cheklanadi. 
Shu bilan birga, Internet ochiq tizim bo‘lib, foydalanuv-
chilarning o‘zaro harakatining mutlaqo yangi turini anglatadi. 

---

128 
Shu sababli, endi "elektron tijorat" atamasi Internetdan 
foydalanish mumkin bo‘lgan deyarli barcha jihatlarni qamrab 
oladi. 
Elektron tijoratning quyidagi 
ikki jihatini 
ajratib ko‘rsatish 
mumkin : 

Elektron tijorat 
Internetda 
savdo sifatida
. Elektron tijorat 
Internetdan foydalangan holda tovarlar va xizmatlarni sotishni o‘z 
ichiga oladi. 

Elektron tijorat bozor sifatida
. Elektron tijorat faqatgina 
mahsulotlarni sotib olish va sotish bilan cheklanmaydi. Masalan, 
virtual do‘kon nafaqat o‘z Internet-foydalanuvchilariga o‘z 
mahsulotlarini taklif qilishi, balki mahsulot etkazib beruvchilarni 
izlashi, ular bilan shartnomalar tuzishi, to‘lovlarni amalga oshiri-
shi, xodimlarni yollashi va Internet orqali marketing kampaniya-
larini o‘tkazishi mumkin. Shu bilan birga, elektron tijorat jarayon-
ida ishtirok etadigan kompaniyalar bu haqda hatto xabardor 
bo‘lmasliklari mumkin. Elektron tijorat tovarlarni ishlab chiqarish, 
taqsimlash va almashish jarayonlariga, shuningdek, iste’mol-
chining mahsulot to‘g‘risida qanday ma’lumot olishi va savdo 
bitimi tuzishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.